Hành trình Du ca Nguyễn Đức Quang -- Người viết Hoàng Kim Châu.

Bên giòng sông Đà, dưới chân núi Tản đất Sơn Tây, Cụ Nguyễn Đức Trung đặt một cái tên rất bình thường cho cậu con trai áp út của mình là Nguyễn Đức Quang. Lúc nhỏ Quang đã phải theo chân bố mẹ đi nhiều nơi vì bố của Quang là một công chức. Có lần Quang theo cha đến tận vùng gần biên giới Việt Hoa lạnh lẽo. Trước hiệp định đình chiến Genève ba tháng, Quang theo bố mẹ vào Sàigòn với đứa em út Nguyễn Đức Vinh, bỏ lại người anh cả và ba người chị. Bốn năm sau Quang lại lẽo đẽo lên đường theo bố ra tận Côn Đảo. Cuộc đời giáo chức của Cụ Nguyễn Đức Trung luôn di chuyển đây đó cũng là chuyện bình thường. Nhưng đối với việc học hành của Quang thì gặp trở ngại vì ngoài Côn Đảo lúc đó chưa có trường trung học. Vì vậy mà cậu con trai đất Sơn Tây có cơ hội lang thang dong chơi trên đảo là một địa danh lịch sử đầy nuớc mắt và máu. Năm 1959 Cụ Nguyễn Đức Trung đổi về Đalạt. Từ đó Quang được đi học tiếp những năm trung học rồi lên đại học.

Tại Đàlạt, Quang bắt đầu tham gia sinh hoạt Hướng Đạo để thỏa mãn khát khao mạo hiểm của mình trước khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ của vùng đất xưa Hoàng Triều Cương Thổ. Đêm trại đầu tiên trong đời ở chốn rừng sâu Lâm Viên, bên dòng thác đổ có suối róc rách, ánh lửa bập bùng dưới lớp sương mù lạnh giá, các Hướng Đạo Sinh cùng đơn vị vô cùng thích thú khi nghe Quang dùng chiếc harmonica nhỏ biểu diễn nhiều bài hát vui tươi lành mạnh. Từ một đội sinh, đội phó rồi đội trưởng của một đội, Quang đã trở thành một “Đội Trưởng Nhất” phụ tá cho các Trưởng để điều khiển Đoàn. Quang là một Hướng Đạo Sinh giỏi, đạt được đẳng hiệu “Hướng Đạo Hạng Nhất” mà rất ít Hướng Đạo Sinh thời đó đạt được. Với óc mạo hiểm, một lần Quang đã làm cho các Trưởng Hướng Đạo Lâm Viên cùng các nhân viên Ty Cảnh Sát và An Ninh Quân Đội tỉnh Tuyên Đức phải lùng sục cả đêm trong các khu rừng rậm để tìm kiếm các Hướng Đạo Sinh do Quang dắt đi trại.

Năm hai mươi tuổi, Quang là một huynh trưởng dìu dắt các em sói con với ước vọng hướng dẫn cho đàn em trở thành những công dân tốt biết phục vụ và cống hiến cho tha nhân. Bạn của Quang hầu hết là những Hướng Đạo Sinh, học cùng trường, thường gặp nhau để sinh hoạt ca hát, du ngoạn và tham gia các công cuộc cứu trợ bão lụt thường xảy ra tại Miền Trung Việt Nam. Đàlạt đã trở nên một thành phố quá nhỏ dưới con mắt của Quang khi Quang bước chân vào ngưỡng cửa đại học. Chiến tranh và thảm cảnh đã đánh động tâm thức của Quang và một số bạn bè thân thiết để rồi cùng nhau đi tìm con đường “Khai Phá”[2] và thực hiện ước vọng phục vụ tha nhân.

Quang là “Chim Đầu Đàn” kéo anh em về Sàgòn sinh hoạt làm quen với một số đàn anh trong lãnh vực họat động thanh niên mà cần phải kể đến các anh Hoàng Ngọc Tuệ, Trần Văn Ngô, Đỗ Ngọc Yến, Đỗ Quý Toàn, Hồ Ngọc Nhuận, Hà Tường Cát, Trần Đại Lộc… đang thực hiện các chương trình CPS[3]. Nhóm của Quang nhận lãnh thực hiện các trại Suối Thông 1 và 2 để dựng nhà cho đồng bào Thượng ở Tuyên Đức, tham gia trại Thạnh Lộc Thôn ở Bình Dương, trại Cam Lộ ngoài Quảng Trị và các chương trình xây trường xây nhà tại Quận 8… Ngoài việc đổ mồ hôi để làm việc, nhóm do Quang hướng dẫn đã dùng lời ca tiếng hát lành mạnh như các bài dân ca, các bài ca nhận thức, trò chơi, lửa trại để dấy lên không khí vui sống và làm việc cho mọi người. Thời gian đó nhóm lấy tên là Ban Trầm Ca rất được những bạn trẻ mến mộ. Được các đàn anh khuyến khích và giúp đỡ phương tiện, Trầm Ca đem tiếng hát hay đúng hơn là “Tiếng Nói” của mình đến với mọi tầng lớp quần chúng, đặc biệt là giới Thanh Thiếu Niên. Nhóm cũng được yêu cầu mở các khóa huấn luyện “Thanh Ca Tác Động” cho các huấn luyện viên trung cấp thể dục thể thao khắp bốn vùng chiến thuật. Các bạn trẻ yêu thích sinh họat văn nghệ lành mạnh cũng được mời tham dự các khóa này và cũng chính những người này là tác nhân tích cực họat động cho Phong Trào Du Ca về sau. Chiến tranh càng ngày càng lan rộng và khốc liệt, nhóm đã bao phen phải ăn bờ ngủ bụi để có mặt khắp nơi, từ các khuôn viên đại học, sân trường trung học, các quân y viện, quân trường, trại hè của sinh viên học sinh…

Quang là người duy nhất trong nhóm sáng tác, mỗi khi có một bài ca mới thì anh em lại mình trần ngồi quanh trong garage của anh Hoàng Ngọc Tuệ để tập hát. Cái garage thân yêu này là chỗ ăn chỗ ngủ chỗ sinh họat của nhóm, cũng là chỗ mà bạn bè thân hữu thường đến thăm viếng trò chuyện và đề nghị hoặc rủ rê làm việc này việc nọ. Ngoài anh Tuệ là chủ căn nhà số 114 Sương Nguyệt Anh ở phía trước, người thường ghé thăm và bàn bạc công việc cũng là người “quảng cáo không công” và chạy tìm phương tiện cho nhóm là anh Đỗ Ngọc Yến. Anh em Trầm Ca đi đến đâu là anh Yến cũng đi đến đó. Cũng nhiều lần “ăn bờ ngủ bụi” và dừng chân bên những đoạn đường “đắp mô” trên quốc lộ 1 ra Trung, quốc lộ 4 về Miền Tây và quốc lộ 20 lên Đàlạt. Có lần đang ca hát ở một quân trường gần Phú Bài ở Huế thì bị ăn pháo, may mà không ai hề hấn gì. Vẫn đi và vẫn hát.

Quang viết nhạc trong garage nómg hầm hập, viết trên đường đi làm công tác xã hội, đi cắm trại, viết khi ngồi chờ thông đường bị đắp mô, viết ở Suối Thông, Thạnh Lộc Thôn, Cam Lộ, Tuy Hòa, Đà Nẵng, Vĩnh Long, Cần Thơ… Quang viết lời các bài ca rất hiện thực về con người và đất nước trong chiến tranh với những “Việt Nam Quê Hương Ngạo Nghễ, Chiều Qua Tuy Hòa, Người Anh Vĩnh Bình, Bầu Trời Quê Hương Ta, Đường Việt Nam, Bọn Lái Buôn Khắp Nơi, Nỗi Buồn Nhược Tiểu, Ruồi Và Kên Kên, Tiếng Rống Đàn Bò…” hòa lẫn tiếng đạn réo, tiếng bom rơi, tiếng la hét kêu than cùng với máu và nước mắt. Tuy sống trong không khí ngột ngạt như thế nhưng Quang vẫn mang niềm lạc quan và hăng say làm với “Đoàn Ta Ra Đi, Hy Vọng Đã Vươn Lên, Về Với Mẹ Cha, Đuốc Hồng Tuổi Trẻ, Ngồi Quanh Đây Chúng Ta Cùng Hát…”. Không dừng ở đó, Quang còn viết nhạc tình với “Cần Nhau, Chỉ Tại Anh, Khôn Hồn Có Cánh Thì Bay, Vì Tôi Là Linh Mục, Bên Kia Sông…”. Sáng tác đầu tay của Quang là bài “Gươm Thiêng Hào Kiệt”cảm tác từ hành động dũng cảm của vị thánh bổn mạng của Phong Trào Hướng Đạo Thế Giới đã xã thân cứu dân lành vô tội. Đó là Thánh George. Khi sinh hoạt trong toán tráng sinh Sóng Việt, Quang viết bài “Sóng Việt” để làm bài ca chính thức của Toán và bài “Đoàn Ta Ra Đi” mà sau này làm bài ca chính thức của Phong Trào Du Ca.

Quang sáng tác không biết mệt. Đến đâu cũng có bài hát mới. Quang đã nói thay cho anh em chúng tôi. Quang đích thực là CON CHIM ĐẦU ĐÀN! Những khóa huấn luyện được tiếp tục mở với nhiều bạn trẻ nam nữ tham dự càng ngày càng đông là động cơ thúc đẩy nhằm hình thành một Phong Trào. Đó là Phong Trào Du Ca chính thức được thành lập sau hai đêm trình diễn của Ban Trầm Ca tại hai giảng đường lớn của Viện Đại Học Đàlạt chung với Phạm Duy cùng sự hiện diện của anh Đỗ Quý Toàn, nhà thơ Trần Dạ Từ và một số người viết báo, làm văn học từ Sàigòn lên. Một đêm trời giá rét phủ đầy sương có sáu thanh niên và một thiếu nữ mặc những bộ bà ba màu đen, mặt căng đầy nhựa sống hát cho cả nghìn người nghe. Công việc ngày càng chồng chất lên mọi người, một mặt lo kiện toàn tổ chức Phong Trào, một mặt tiếp tục đi ca hát sinh họat và huấn luyện. Du Ca như một hấp lực lớn cuốn hút sự tham gia của Thanh Thiếu Niên khắp miền trung, cao nguyên và miền tây với những “Con Sáo Huế, Áo Nâu, Lòng Mẹ, Trùng Dương, Vàm Cỏ Đông, Vàm Cỏ Tây, Sông Hậu, Hồ Gươm, Áo Xanh, Giao Chỉ, Đà Nẵng, Kiên Giang, Biên Hòa, Mùa Xuân, Phù Sa, Đồng Vọng…”.

Các nhạc sĩ sáng tác đến với Phong Trào ngày càng đông vui. Kèm theo đó cũng có những tác động níu kéo từ bên ngoài. Nhưng vì lý tưởng theo đuổi, Quang và anh em không nao núng, đã giữ cho Phong Trào tính cách trong sáng và thực hiện đúng mục đích đề ra. Nhờ quan tâm đến việc đào tạo nhân sự nên khi lớp Du Ca tiền phong rời Phong Trào vào quân ngũ hoặc làm việc nơi xa thì đã có đàn em tiếp nối.

Có thể nói Du Ca là một Phong Trào tự phát mà khởi thủy là do nhu cầu thưởng ngoạn tự nhiên của những đám đông được lựa chọn và có ý thức, nhất là của những người Trẻ Việt Nam. Khi cuộc chiến càng ngày càng leo thang thì lý tưởng là thứ chữ nghĩa phù phiếm được tung hê bởi các phe nhóm được mạ bằng vàng giả, ngụy trang thành những ý thức hệ xanh đỏ thì Tuổi Trẻ Việt Nam không có tiếng nói. Trong lòng Tuổi Trẻ Việt Nam chất chứa u uất, phẩn nộ lẫn đắng cay. Du Ca đã là lối thoát cho họ. Họ banh áo ngực ra để hát. Họ phát biểu bằng những lời ca của Quang. Quang là người đã đưa họ ra sân đất nóng cháy ở các công trường để cùng nói cùng hát. Họ cười tươi và xắn tay áo lao vào công việc chứ không còn ngồi thở dài nguyền rủa bóng tối. Quang và anh em trong nhóm đôi khi ngồi nhớ lại, không khỏi ngạc nhiên về việc làm của mình. Quang hãnh diện về công cuộc mình đã làm.

Đường còn dài. Còn nhiều việc phải thực hiện. Bao nhiêu ước vọng còn trước mặt. Nhưng rồi số phận của những cánh chim Du Ca hòa cùng số phận của dân tộc. Chim lìa đàn xa tổ. Bóng tối vây quanh. Miệng không được nói. Môi không còn cười. Tiếng hát im bặt như cổ máy ngưng chạy. Tức tửi, tan hoang và đổ vỡ! Người lên rừng sâu, kẻ xuống biển thẳm. Quang cũng không ngoại lệ!

Con đường sống vẫn thôi thúc nên Quang ra khơi vượt sóng để được làm người, được nói và được hát. Có một điều mà trước đó Quang chưa nhận ra khi nhất định phải “xin chọn nơi này làm quê hương dẫu cho khó thương…xin chọn nơi này làm quê hương dẫu đang khó khăn…xin chọn nơi này làm quê hương dẫu chưa ấm êm”.

Có lẽ Quang cũng nhận thức được những gì đã xảy ra trong gần nửa thế kỷ qua trên một “quê hương khó thương”, một “quê hương khó khăn”, và một “quê hương chưa ấm êm” nên Quang chọn cho mình một nơi – không phải là quê hương – để có ít ra là – một chút dễ thương, một chút dễ dàng và một chút ấm êm…

Những bài ca của Quang đã trở thành tài sản chung của nhiều người. Có dịp là họ hát – hát say sưa và nhiệt tình trong hội trường, ngoài công viên, bên lửa trại bập bùng khắp cõi trời Âu Úc Mỹ. Còn Quang thì vẫn mang đàn đi hát – hát với tất cả trái tim Việt Nam ngày nào. Đến đâu Quang cũng được chào đón như một sứ giả của lòng nhiệt thành và hăng say của một Thanh Niên Việt Nam đã có cơ hội làm chứng nhân của một thời kỳ lịch sử mà Quang đã cất lên được “Tiếng Hát Tự Do”

Hành trình Du Ca “Sáng Tác – Đi – Hát” của Quang quả thật là một sự kiện phi thường trong dòng lịch sử nền âm nhạc Việt Nam!

Là một Hướng Đạo Sinh, là một Huynh Trưởng, giờ đây Quang là người “Đã Đến” – “Đã An Nghỉ”. Cầu chúc Quang được sớm vãng sanh Tịnh Độ, nơi đó Quang sẽ gặp người vợ thân yêu đã cùng nhau chia sẻ hạnh phúc cùng khổ đau và sẽ chỉ hát những bài ca trữ tình bên người vợ thân yêu…