Như vậy là ông đã ra đi, sự ra đi này sẽ vinh quang biết bao nếu
cuối đời ông không có những lầm lẫn, nhiều người vẫn lấy làm tiếc cho điều này.
Nói về nhạc của ông thì nó mênh mông quá, ảo diệu quá, rất nhiều người đã viết về ông với sự công nhận ông là cây đại thụ của nền âm nhạc Việt Nam, ta hãy chùng lòng xuống với:" đường về đêm đêm mưa rơi ướt bước chân em..." " ngày đó có em đi nhẹ vào đời..."
Phạm Duy đã có biết bao nhiêu người viết về ông, trải dài một đời theo thăng
trầm của đất nước, ông đã chứng kiến lịch sử, sự đổi thay cuộc đời bằng trái
tim của người nghệ sĩ, như ông viết:" khóc cười theo vận nước nổi
trôi" Ông sống nhiều, viết nhiều và nhạc của ông trải rộng trên ba miền
đất nước, ngay từ hồi còn nhỏ, tôi đã nghêu ngao: chiều ơi lúc chiều về..., rồi
lớn lên theo cùng với những giòng nhạc của ông, 1954 di cư vào Nam thì có Ngày
trở Về, ngày trở về của người thương binh gặp lại mẹ già, gặp lại người yêu vừa
bi tráng, vừa hào hùng, đau khổ thay, bản nhạc này được ông làm tựa đề cho một
chương trình nhạc của ông khi xin về sống Việt Nam. Ngày trở về lê lết của một
kẻ ăn mày, ăn xin, như một lời xin lỗi, vâng ,hôm nay người lầm đường lạc lối
đã trở về, xin tạ tội với mọi người, đến nỗi gì mà phải quỵ lụy như thế, vậy ra
trong những nét nhạc thanh thoát của ông, những rung động tuyệt vời đó là sự
bao phủ cho một đầu óc ươn hèn, một cái điều bình thường mà người có chút liêm
sỉ không thể làm được.
Ngày ông trở về Việt Nam, nhiều người đã lý giải nguyên do một cách khác nhau,
người ta cho vì bài thơ Về đi thôi của Lưu trọng Văn, con của nhà Lưu trọng Lư
: về thôi, về thôi,
làm gì có trăm năm mà đợi làm gì có kiếp sau mà chờ...
người thì bảo do Chế lan Viên chiêu dụ, người dễ dãi thì bảo về để kiếm tiền, người thì bảo về để kiếm vợ(do cái tính lăng nhăng của ông), nhưng theo tôi, nguyên do thúc đẩy ông trở về VN là bởi sự ẩn ức, khi Cộng sản dần dần cho hát lại nhạc của nhiều người sáng tác ở miền Nam trước 1975, ngay cả người có nhạc ca tụng người lính của Quân lực VNCH như Trần thiện Thanh thì nhạc của Phạm Duy vẫn tuyệt đối cấm, không một bài nào được trình diễn dù là những bản nhạc ca tụng thời ông tham gia kháng chiến, sự mong muốn trở về càng mãnh liệt hơn khi ông nhận được cuốn băng, cuốn băng chỉ là một cuộc phỏng vấn một lão bà có con được gọi là liệt sĩ vì đã hy sinh trong cuộc chiến, khi người phỏng vấn hỏi cụ già này muốn nói gì nữa không thì bất chợt bà cất tiếng hát: ai có nghe tiếng hát hành quân xa, mà không nhớ thương người mẹ già...đây là bài hát Nhớ người ra đi, Phạm Duy làm trong thời còn tham gia kháng chiến. Khi nghe được cuốn băng này, PD đã thốt lên: bao nhiêu năm rồi, họ còn nhớ tôi như vậy sao?!
người thì bảo do Chế lan Viên chiêu dụ, người dễ dãi thì bảo về để kiếm tiền, người thì bảo về để kiếm vợ(do cái tính lăng nhăng của ông), nhưng theo tôi, nguyên do thúc đẩy ông trở về VN là bởi sự ẩn ức, khi Cộng sản dần dần cho hát lại nhạc của nhiều người sáng tác ở miền Nam trước 1975, ngay cả người có nhạc ca tụng người lính của Quân lực VNCH như Trần thiện Thanh thì nhạc của Phạm Duy vẫn tuyệt đối cấm, không một bài nào được trình diễn dù là những bản nhạc ca tụng thời ông tham gia kháng chiến, sự mong muốn trở về càng mãnh liệt hơn khi ông nhận được cuốn băng, cuốn băng chỉ là một cuộc phỏng vấn một lão bà có con được gọi là liệt sĩ vì đã hy sinh trong cuộc chiến, khi người phỏng vấn hỏi cụ già này muốn nói gì nữa không thì bất chợt bà cất tiếng hát: ai có nghe tiếng hát hành quân xa, mà không nhớ thương người mẹ già...đây là bài hát Nhớ người ra đi, Phạm Duy làm trong thời còn tham gia kháng chiến. Khi nghe được cuốn băng này, PD đã thốt lên: bao nhiêu năm rồi, họ còn nhớ tôi như vậy sao?!
Như trên tôi nói rằng ông bị ấm ức vì một gia tài nhạc đồ sộ như thế, những bài
hát hay như thế mà lại chỉ được hát ở hải ngoại có vài triệu người, trong khi
khối hơn 80 triệu thì hoàn toàn không được cất lời ca cùng ông, và 30 năm đã
qua, những người ở VN thuôc lứa tuổi 30, 40 hầu như không biết, không nghe gì
về Phạm Duy và ông đã bị chúng hạ gục. Nhưng một người đã thành danh như vậy,
đến cuối đời rồi, cần gì phải bon chen, ông là sao Bắc Đẩu ai cũng biết, Bắc
Đẩu thì luôn phải rực sáng chứ không thể biến mình thành lu mờ vì cái danh mà
mình đã có.
Bây giờ ta xét tới tại sao VC cho Phạm Duy trờ về, người mà đã bỏ chúng ra đi, nhưng từ khi về thành cho tới 1975, ông không đá động gì tới họ, ông miệt mài sáng tác nhạc, quãng thời gian ông theo kháng chiến coi như một đoạn đời đã xong, một giòng nhạc đã sang trang.
Thế nhưng 1954 ông đã không nói gì về hơn một triệu người di cư lánh nạn CS, không nói gì về cuộc chém giết khốc liệt miền Bắc đem vào miền Nam, trừ bản nhạc độc nhất nói về Phạm phú Quốc thì 1975, sau khi phải bỏ chạy một lần nữa, ông đùng đùng thóa mạ bọn chúng, đây là những bản nhạc ông sáng tác sau khi qua được Mỹ:
Một ngày năm bốn cha lìa
quê hương
lánh Bắc, vô Nam, cha muốn xa bạo quyền
..............................
Một ngày bẩy lăm đứng ở cuối đường
loài quỷ dữ xua con ra đại dương
..............................
Ở bên nhà em không còn đứng đợi chờ anh
Ở bên này anh căm thù lũ Cộng tàn hung
Ông cũng đã phổ nhạc một bài thơ có lời như sau:
Từ vượn lên người mất mấy triệu năm
Từ người xuống vượn mất bao nhiêu năm?
xin mời thế giới tới thăm
những trại tập trung núi rừng sâu thẳm
tù nhân ở truồng từng bầy đứng tắm
rệp muỗi ăn nằm hôi hám tối tăm
khoai sắn tranh dành, cúm, bắn, chém, băm
đánh đập tha hồ, chết quăng chuột gặm
Loài vượn này không nhanh mà chậm
khác vượn thời tiền sử xa xăm
chúng đói, chúng gầy như những cái tăm
và làm ra của cải quanh năm
xin mời thế giới tới thăm.
lánh Bắc, vô Nam, cha muốn xa bạo quyền
..............................
Một ngày bẩy lăm đứng ở cuối đường
loài quỷ dữ xua con ra đại dương
..............................
Ở bên nhà em không còn đứng đợi chờ anh
Ở bên này anh căm thù lũ Cộng tàn hung
Ông cũng đã phổ nhạc một bài thơ có lời như sau:
Từ vượn lên người mất mấy triệu năm
Từ người xuống vượn mất bao nhiêu năm?
xin mời thế giới tới thăm
những trại tập trung núi rừng sâu thẳm
tù nhân ở truồng từng bầy đứng tắm
rệp muỗi ăn nằm hôi hám tối tăm
khoai sắn tranh dành, cúm, bắn, chém, băm
đánh đập tha hồ, chết quăng chuột gặm
Loài vượn này không nhanh mà chậm
khác vượn thời tiền sử xa xăm
chúng đói, chúng gầy như những cái tăm
và làm ra của cải quanh năm
xin mời thế giới tới thăm.
Với những bài nhạc như thế, chửi chúng như thế, sao VC vẫn cho ông
ta về, và ông ta can đảm dám xin về, đáng lý sự căm thù càng phải chồng chất
thêm chứ, suy ra, cả Nguyễn cao Kỳ, Phạm Duy đều là công cụ cho chúng lợi dụng
tuyên truyền, một mặt chúng được tiếng là xóa bỏ hận thù cho thế giới nhìn
thấy, một mặt, chúng đánh phá Cộng Đồng Hải Ngoại, chia rẽ các tổ chức chống
Cộng để các đoàn thể nghi kỵ lẫn nhau.
Nào phải chúng ưa gì Nguyễn cao Kỳ hay Phạm Duy, chẳng qua chúng ráng ngậm bồ hòn làm ngọt để đạt được mục đích nói trên. Kỳ hay PD có về thì có làm gì lợi cho bọn chúng đâu, hay chế độ đó đã qua thời kỳ quá độ để đi lên Chủ nghĩa bóc lột, qua thời kỳ chúng cần hồng hơn chuyên, cả cái đảng đó giờ chỉ nghĩ đến là chuyện vơ vét tiền cho chặt túi.
Nào phải chúng ưa gì Nguyễn cao Kỳ hay Phạm Duy, chẳng qua chúng ráng ngậm bồ hòn làm ngọt để đạt được mục đích nói trên. Kỳ hay PD có về thì có làm gì lợi cho bọn chúng đâu, hay chế độ đó đã qua thời kỳ quá độ để đi lên Chủ nghĩa bóc lột, qua thời kỳ chúng cần hồng hơn chuyên, cả cái đảng đó giờ chỉ nghĩ đến là chuyện vơ vét tiền cho chặt túi.
Có điều với một người sống nhiều như PD, ông ta phải có những nhận thức bắt
buộc, thí dụ những bản nhạc ông làm có phải là do sống trong chế độ Tự Do ông
mới có cơ hội để sáng tác, hẳn ông cũng biết những người bạn cùng thời với ông
như Văn Cao, Đoàn Chuẩn Từ Linh... họ đã không thể còn làm được gì khi mà các
tác phẩm đều bị chỉ đạo, phải có tính Đảng, tính Dân tộc.
Bây giờ, chúng ta nghe những lời trần tình của Phạm Duy nói lý do sự trở về của ông:
.... Sau 30 năm ở miền Bắc nước Việt, khi đất nước bị chia đôi, tôi phải di cư vào Nam; sau 24 năm ở Sài Gòn, khi quê hương đã thống nhất, tình hình còn căng thẳng, tôi phải qua sống tại Mỹ trong 30 năm, khi tôi đã 80 tuổi, tình hình trong nước đã ổn định, tôi muốn được trở về quê hương, sống nốt quãng đời còn lại.
.....với ý nghĩ chim bay về tổ, lá rụng về cội, cái khát khao - hay khắc khoải- cuối cùng của tôi là được trở về sống chết ở quê mình...
Tôi trở về vì tôi yêu nước...( không hiểu ông có biết câu: yêu nước là yêu XHCN
không nhỉ ?! )
Nếu quả thực chỉ thuần túy là ao ước của chiếc lá muốn rụng về cội thì cũng
được đi, cũng là những ao ước của nhiều người năm xưa, bỏ nước ra đi ở khoảng
tuổi 30, nhưng trở về là khi không còn chế độ CS ở đó.
Tuy vậy, sự trở về cũng chẳng suông sẻ gì, một bài báo đăng trên tờ Đầu Tư,
người viết tên Nguyễn Lưu đã viết như sau:
Dân tộc VN có tình lý: đánh kẻ chạy đi, không đánh kẻ chạy lại. Tuy nhiên " không đánh kẻ chạy lại" cần được hiểu thêm rằng : kẻ chạy lại là ai, và " không đánh " có nhất thiết đống nghĩa với việc xem người đó là thần tượng, là nhân vật tiêu biểu để đón rước trọng thể? Tôi muốn nói tới trường hợp của nhạc sĩ Phạm Duy, người mới được xưng tụng sau đêm nhạc Ngày Trở Về.
Dân tộc VN có tình lý: đánh kẻ chạy đi, không đánh kẻ chạy lại. Tuy nhiên " không đánh kẻ chạy lại" cần được hiểu thêm rằng : kẻ chạy lại là ai, và " không đánh " có nhất thiết đống nghĩa với việc xem người đó là thần tượng, là nhân vật tiêu biểu để đón rước trọng thể? Tôi muốn nói tới trường hợp của nhạc sĩ Phạm Duy, người mới được xưng tụng sau đêm nhạc Ngày Trở Về.
Một người nữa là nhà văn Chu Lai đã viết trong Tạp chí Thế Giới:
Một người từng bỏ kháng chiến theo Thực dân Pháp, khi Pháp rút lại theo Ngô
Đình Diệm và khi Ngụy quyền sụp đổ lại chạy qua Mỹ. Và tại đó đã viết hàng loạt
bài kêu gọi chống Cộng, với giọng điệu sặc mùi hiếu chiến, nay thấy VN vươn lên
mạnh mẽ(!), lại xin trở về! hà cớ gì phải tung hô, xưng tụng đến thế?
Hai bài viết này không phải là tự phát, bắt nguồn từ sự ganh tức, các bài viết trên các tờ báo của CS phải có sự chỉ thị và được kiểm duyệt. Với sự còn mang đầy căm tức như vậy, liệu những điều họ hô hào " xóa bỏ hận thù " hay " khép lại dĩ vãng " ta có tin được không? Thật ra nhưng lời hô hoán trên cộng với nghị quyết 36 chỉ là những mồi chài để người Việt Hải ngoại đem tiền về đầu tư. " Các anh thấy nhé, Phó Tổng Thống của các anh là Nguyễn cao Kỳ, nhạc sĩ PD còn thong thả trở về thì các anh có gì phải lo ngại ". Phải, đừng có lo ngại gì hết, cứ mang tiền về, gây dựng được cơ ngơi xong, chỉ việc chụp cái mũ trốn thuế, thế là các anh bỏ của chạy lấy người, ta chỉ việc nhẹ nhàng tiếp thu thôi.
Một người nữa là Việt Quang viết có hơi buồn cười: "giá ông ấy ( PD ) đừng
bỏ kháng chiến về thành thì giờ này biết đâu ông chẳng là Bộ Trưởng Văn Hóa
". Giả như PD còn ở lại đó thì thật là một mất mát to lớn cho Việt Nam,
làm sao có được những bài hát rung động lòng người trong những ngày ông sống ở miền
Nam, ở lại, chắc ông sẽ là một Tố Hữu trong âm nhạc, cùng lắm có được vài bản
nhạc đại loại như " Cô gái vót chông " hay " Tiếng đàn Ta Lư
", ở lại, với khả năng phổ thơ tuyệt vời, ta sẽ khốn khổ nghe những bài
hát như :" yêu biết mấy khi nghe con tập nói, tiếng đầu lòng con gọi Sít
ta Lin "... Để mong được sự chiếu cố, mong lấy lòng nhà nước CS, Phạm Duy
đã trơ tráo nói:" bọn ở Hải ngoại bảo tôi là người chống Cộng? chống gì,
tôi chỉ có chống gậy thì có", hình như ông ta không cho là mình đã làm
những bài nhạc tôi dẫn chứng ở trên, hoặc ông ta có thể nói với bọn VC là những
bài nhạc đó là của một PD thời kỳ sai đường lạc lối, lúc " chưa đủ chín
chắn", để chúng tin ông hơn, ông ta đã thốt lên những lời như thế
này:" Ba mươi năm (1975 - 2005), một đêm dài, tỉnh dậy thấy mặt trời, tôi
đã quên tất cả," quên gì, lạ thật, quên bao nhiêu năm tháng êm ấm ở miền
Nam, nơi nuôi dưỡng ông để viết nhạc? quên cả những lời chửi bới bọn chúng hay
sao! với một người dễ quên tất cả như vậy, có đáng tin không? biết đâu, một
ngày nào đó, sau vài năm sống ở VN, ta lại nghe ông ta thốt lên: " mấy
năm, một đêm dài, tỉnh dậy thấy mặt trời, nhưng mặt trời u ám quá, tôi lại quên
tất cả". Ta có mở rộng vòng tay ra nữa không, có thể nhưng ngán ngẫm quá.
Như vậy suy ra, Trịnh công Sơn, Văn Cao... hóa ra lại là những người có tư cách
hơn Phạm Duy nhiều, họ đã chọn một lý tưởng cho họ, nhưng khi biết là điều họ
chọn đã không đúng, họ cam chịu, không trâng tráo lật lọng, không thò lò muôn
mặt. Để được VC cho về mạnh mẽ hơn, PD đã lải nhải:" bọn họ bảo là tôi ở
phía họ, nay sao lại bỏ đi, tôi ở phía họ bao giờ?", với tư cách con người
như vậy, ta cũng chẳng nên buồn, khi ông ta cầm cái hộ khẩu tên ông ta, chụp
hình cười toe toét như có ý nói rằng ta đã tìm được chân lý, được nhà nước chính
thức chấp nhận cho ta trở về rồi đấy, ôi mừng lắm thay.
Không những tráo trở mà còn ươn hèn, ông ta đã cúi đầu nghe những lời khuyên
bảo như một người Công giáo thành khẩn lắng nghe sự khuyên bảo của ông Cha khi
vừa xưng tội xong, ông vâng dạ với những người mà năm xưa khi ông theo kháng
chiến, những người này chưa ra đời, những kẻ trong ban Văn hóa Thành phố chỉ
bằng một phần ba tuổi đời của ông, cũng may, những người này không biết nhiều
về ông, còn lớp cùng tuổi như ông, lớp người căm thù ông thì nay đã chết cả
rồi, nếu không, chưa chắc ông đã được về. Ông ta không có được một chút đởm
lược như Hoàng Cầm :" tôi bỏ đảng, họ không cho, bắt tôi phải làm đơn xin,
tôi không xin, muốn bỏ là bỏ "
Tôi có coi cuốn DVD Ngày Trở Về của ông trình diễn tại Sài Gòn mà ông là người
dẫn giải chương trình(MC), tôi thấy tội nghiệp cho ông khi cố kể lể những gì
mình từng tham gia thời kháng chiến, nhất là những bản nhạc chẳng dính líu gì
tới kháng chiến như bài Thuyền viễn xứ, bài hát được phổ từ thơ của Huyền Chi
mà câu" sóng Đà Giang, thuyền qua xứ người", ông bảo rằng thuyền đã
lầm lỡ đi ra xứ người( Hải ngoại), giờ quay trở về, tội nghiệp thay, thời của
nhà thơ Huyền Chi thuyền có đi xa lắm thì cũng chỉ là đi sang làng bên hay tỉnh
bên, thế đã là viễn xứ rồi, làm gì mà thuyền có thể đi qua xứ người như Mỹ.
Cũng vậy, bài Quê nghèo của ông, ông rên rỉ rằng lời bài hát đó thực ra nó như
thế này:"... bao giờ anh lấy được đồn Tây, hỡi anh" mà từ trước ta
chỉ biết lời hát đó như sau:" bao giờ cho lúa được mùa luôn, lúa ơi",
cho là lời hát nguyên thủy ông làm lúc theo kháng chiến thì nó là như vậy,
nhưng tội nghiệp cho ông, cố gắng kể lể nhưng khi hát câu đó, Quang Linh vẫn
hát: bao giờ cho lúa được mùa luôn, lúa ơi". Có xấp mình xuống, đọc hàng
ngàn kinh ăn năn tội, ông cũng không thể làm sạch mình được, không sạch với bọn
chúng, còn thì dơ bẩn vô cùng với những người trước giờ đã ngưỡng mộ ông. Trước
đây, tôi cứ nghĩ rồi ông sẽ đi vào văn học sử, nhưng nay, có điều cần suy nghĩ
lại, lịch sử sẽ phán xét, có nhiều người ở đây vẫn còn ngưỡng mộ nhạc của ông,
đúng ra ông xứng đáng có tên trong văn học sử, Hữu Loan chỉ có một bải thơ mà
còn được người đời nói nhiều như vậy huống chi cả một gia tài nhạc đồ sộ của
ông, nhưng nay, người ta có chút ngại ngần khi muốn nêu tên ông.
Chắc chắn cái chết của ông, nhà nước CSVN không nói gì nhiều, ai lại vinh danh
kẻ phản bội mình, cho về nước đã là cố gắng lắm rồi, còn ca tụng ư, không bao
giờ, có lẽ ông cũng sẽ chẳng được ai xưng tụng mình, cả phía bên này lẫn phía
bên kia vì sự tráo trở của ông. Từ ngày ông về, không biết có sáng tác được bản
nào hay ho không, tôi chỉ được nghe hai bài ông viết toàn là nói về tình dục,
bài thứ nhất tên " Thiên duyên tình mộng ", bài thứ nhì: Đêm hôm đó,
cũng là nói về dục tính, thôi cũng được, còn hơn là ca tụng bác và đảng, có lẽ
bọn chúng có căn dặn ông ta rồi, muốn làm nhạc gì thì làm nhưng có không được
làm những bài nào ca tụng đảng, điều này nếu không dặn có thể PD sẽ làm, với
bản chất con người như vậy thì bảo gì mà không được, nhưng chúng không cho ca ngợi
vì thấy trơ trẽn quá, trước đây đã phản và chửi lại bọn chúng, giờ mà bốc thơm
chẳng khác gì Judas ca ngợi Chúa.
Dù cay đắng cùng tận với Phạm Duy. tôi phải nhìn nhận ông là một thiên tài, cho
nhiều năm sau này, chưa chắc đã có được một PD thứ hai, thôi thế cũng xong,
nhưng tiếc quá, ông là cây cổ thụ mà tôi hằng ngưỡng phục, có thể về sau người
ta vẫn hát nhạc của ông nhưng lời hát làm người ta bớt rung động đi nhiều, cũng
tiếc quá, không biết ông có đọc cuốn:" Hồi ký của một thằng hèn" của
Nhạc Sĩ Tô Hải không? nay ông chết rồi, giá ông sống thêm được ít nữa, biết đâu
chúng ta lại chẳng có dịp đọc một cuốn Hồi ký nữa, đó là cuốn Hồi ký: Sự trở về
của một thằng hèn. Duy Quang, con ông vừa mới chết, chết vì nghe theo ông về VN
để lây bệnh viêm gan, một thứ bệnh rất phổ biến ở VN, nay tới ông, người ta bảo
nghĩa tử là nghĩa tận, nhưng có những cái tận cần phải nói. Nghìn trùng xa
cách, người đã đi rồi.
TRẦN NHƯ XUYÊN
TRẦN NHƯ XUYÊN
Lời bàn của bạn Tùng sau khi đọc bài viết ở trên.
Bài viết quá hay !
Đời người sau cùng phải chết. Nhưng chết trề quá cũng có hại cho thanh danh mình...
Nếu chết trước khi lẩm cẩm mơ về Viết Nam thì tốt biết mấy...
Một bài viết rất dài của tác giả Trần Như Xuyên, nhưng rất hay và rất đáng đọc về Phạm Duy ....!!
Ngò Gai tán đồng với bạn Tùng ở chổ nhạc sĩ PD vì GIÀ SANH TẬT nên làm ba cái chuyện lạng quạng vào cuối cuộc đời của ông! Nhưng dù sao nhạc tình và nhạc quê hương của PD không thể chê được vào đâu được bởi vì PD nói hộ tâm tình cho nhiều thế hệ đã và đang qua bằng ngôn ngữ Việt tuyệt vời. Nên, NG cố quên con người PD khi thưởng thức nhạc của ông! Dù lòng vẫn đau !
