Những từ dùng sai trong ngôn ngữ tiếng Việt

1.- Sai vὶ không hiểu nghῖa gốc Hάn Việt.

Chung cư. Từ kе́p nầy được thành lập theo vᾰn phᾳm Hάn Việt vί tίnh từ đứng trước danh từ cho nên cἀ 2 từ phἀi đều là Hάn Việt. Thế mà từ chung Hάn việt không cό nghῖa là chung chᾳ mà cό nghῖa là cuối cὺng. Vậy chung cư 終居 không phἀi là nσi nhiều người ở chung mà là nσi ở cuối cὺng, tức là mồ chôn hay nghῖa địa. Vậy phἀi đổi từ chung cư thành chύng cư 衆居 thὶ mới ổn.

Khἀ nᾰng. “Khἀ nᾰng” 可 能 là nᾰng lực cὐa con người, cό thể làm được việc gὶ đό. Thế mà người ta đᾶ viết và nόi những câu đᾳi loᾳi thế nầy: Hôm nay, khἀ nᾰng trời không mưa. Khἀ nᾰng con bὸ nầy sẽ chết vὶ bị bệnh… Nghe thực là kỳ cục và đάng xấu hổ. Tôi cho rằng, người ta đᾶ nhầm lẫn giữa hai từ khἀ nᾰng 可 能 (capacitе́, capable) với khἀ dῖ 可 以 (possibilitе́, possible). Nhưng thôi, chύng ta nên dὺng từ thuần Việt là cό thể, đύng và dễ hiểu, cὸn từ khἀ nᾰng chỉ nên dὺng để nόi về nᾰng lực mà con người mà thôi.

Quά trὶnh. Quά 過 là đᾶ qua, trὶnh 程 là đoᾳn đường. Quά trὶnh là đọan đường đᾶ đi qua. Nόi thế nầy là đύng: “Quά trὶnh thực hiện công việc đᾶ gặp nhiều trở ngᾳi. Nhưng tôi lᾳi thấy trong sάch bάo câu đᾳi loᾳi thế nầy: “Quά trὶnh thực hiện công tάc sắp tới cὐa tôi là sẽ rất thuận lợi”.Thực là sai lắm rồi. Trong trường hợp nầy, phἀi dὺng chữ tiến trὶnh, đύng cho cἀ 3 thὶ quά khứ, hiện tᾳi và tưσng lai.

Huyền thoᾳi. Người viết, kể cἀ những người cό bằng cấp cao, không chịu học tiếng Hάn, mà lᾳi thίch dὺng tiếng Hάn để tὀ ra “ta đây” nên nhiều tiếng được dὺng sai nghῖa một cάch thực buồn cười. Thί dụ, tôi rất thường nghe đài truyền hὶnh, truyền thanh và bάo chί nόi “huyền thoᾳi Pelе́” “huyền thoᾳi Maradona”.. Người cό học nghe thực chướng tai, nhưng người nόi chẳng ngượng miệng chύt nào. Tᾳi sao nghe chướng tai? Huyền 玄 là màu đen, nghῖa bόng là sâu xa, mờ ἀo, không cό thực. Thoᾳi 話 là câu chuyện. Vậy huyền thoᾳi là câu chuyện mờ mờ ἀo ἀo, không cό thực, do truyền miệng mà ra. Thί dụ chuyện bà Âu Cσ đẻ ra trᾰm trứng, chuyện ông Thάnh Giόng cỡi ngựa sắt đi đάnh giặc Ân là những huyền thoᾳi. Đằng nầy, ông Maradona, ông Pе́lе́ cό thiệt 100% sao gọi là huyền. Và 2 cầu thὐ đό là con người sao gọi là thoᾳi được. Nếu muốn dὺng chῦ huyền thoᾳi để đề cao 2 cầu thὐ đό thὶ phἀi nόi thế nầy: “Cάi tài cὐa 2 ông nầy tưởng như chỉ cό trong huyền thoᾳi”. Ông bà mὶnh thường nόi: “Dốt thὶ hay nόi chữ, cό đύng trong trường hợp nầy hay không?”

Hôn phu, Hôn thê. Hôn là cưới, phu là chồng, thê là vợ. Trong chữ phu và chữ thê đᾶ cό nghῖa cὐa chữ hôn rồi cho nên gọi hôn phu và hôn thê là để chỉ người chồng người vợ là phi lу́. Gọi hôn lễ (lễ cưới) hôn phối (lấy nhau) thὶ được. Cὸn nόi hôn phu, hôn thê thὶ cό thể hiểu 昬夫,昬妻 là nguời chồng u mê, người vợ u mê cῦng như nόi hôn quân 昬君 là nhà vua u mê vậy.

2.- Sai vὶ cố у́ sửa nghῖa gốc Hάn Việt

Độc lập Độc 獨 là riêng một mὶnh, Lập 立 là đứng. Vậy theo nghῖa gốc Hάn Việt, độc lập là đứng riêng rẻ một mὶnh, không đứng chung với ai cἀ. Rō ràng từ nầy là sai nếu dὺng để diễn tἀ tὶnh trᾳng cὐa một quốc gia không lệ thuộc nước khάc. Ngày nay, cάc quốc gia như thế đâu cό đứng riêng một mὶnh mà đều cό liên hệ với nhau trong cάc tổ chức quốc tế. Vậy từ độc lập là sai. Tôi thấy Cụ Trần Trọng Kim, Cụ Dưσng Quἀng Hàm dὺng từ tự chὐ để thay thế từ độc lập. Như thế là rất hay. Cό người bἀo với tôi rằng từ độc lập là do ông Tôn Dật Tiên đặt ra nên không thể bὀ được. Tᾳi sao vậy? Ông Tôn Dật Tiên thὶ liên quan đến ngôn cὐa Tàu chứ cό liên quan gὶ đến ngôn ngữ Việt Nam. Tàu dὺng sai thὶ chύng ta đâu cό buộc phἀi theo cάi sai cὐa họ.

Phong kiến.封建 Phong kiến gồm 2 chữ phong tước 封爵 (ban quan tước) và kiến địa 建地 (ban đất để dựng nước). Phong kiến chỉ chế độ hoàng đế phong tước cho người cό công và cấp cho một vὺng đất rất rộng để thành lập quốc gia, với quân đội, luật lệ và chế độ thuế mά riêng biệt. Chế độ nầy hiện hữu ở đời nhà Chu bên Tàu với nước cὐa thiên tử và nước cὐa cάc chư hầu; từ nhà Tần trở đi thὶ chế độ phong kiến bị bị bᾶi bὀ và được thay bằng chế độ trung ưσng tập quyền. Chế độ phong kiến cῦng tồn tᾳi ở vài nước Âu châu như Phάp, chỉ vào thời Trung cổ mà thôi. Ở Việt Nam không bao giờ cό chế độ phong kiến (fе́odalitе́) mà chỉ cό chế độ quân chὐ chuyên chế (royalisme absolu) mà thôi. Gọi chế độ quân chὐ ở Việt Nam bằng từ phong kiến là sai. Cό tài liệu cὸn bἀo rằng sự cύng tế đὶnh chὺa là tàn tίch cὐa phong kiến thὶ càng sai hσn nữa.

Tiêu cực, Tίch cực 消極, 積極 Hiện nay, người ta gάn vào hai từ nầy у́ nghῖa tốt xấu hết sức rō rệt. Hành động nào tốt thὶ được gọi là tίch cực; trάi lᾳi, hành động xấu thὶ gọi là tiêu cực. Thực ra, suy từ nghῖa gốc Hάn Việt thὶ sự gάn е́p như thế là sai. Tich cực, tiêu cực tự nό không cό sẵn tίnh chất tốt hay xấu mà chỉ ấn định cường độ cὐa hành động mà thôi. Thί dụ, trong một đoàn đi làm việc phước thiện thὶ ai tίch cực là tốt và ai tiêu cực là không tốt. Nhưng trong một bọn côn đồ đi tổ chức ᾰn cướp thὶ đứa nào tίch cực lᾳi là đứa xấu nhất. Trong truyện Tam quốc cὐa Tàu, Từ Thứ, mưu sῖ cὐa Lưu Bị bắt buộc phἀi về phục vụ dưới trướng cὐa kẻ thὺ là Tào Thάo. Từ Thứ đᾶ giữ thάi độ tiêu cực nghῖa là không hiến mưu kế gὶ cho Tào Thάo. Thάi độ tiêu cực nầy cὐa Từ Thứ, từ cổ chί kim luôn luôn được khen ngợi; vậy tiêu cực cό xấu đâu.

3.- Sai vὶ không phân biệt được tiếng Hάn Việt với tiếng thuần Việt (tiếng Nôm).

Quốc giỗ. Tôi cό đọc được câu nầy: “Ngày giỗ tổ Hὺng vưσng là ngày quốc giỗ”. Nόi như vậy là sai. Giỗ là tiếng Nôm chứ không phἀi là tiếng Hάn Việt nên không thể đặt sau tiếng quốc được. Hᾶy bὀ tiếng ngày quốc giỗ mà dὺng tiếng thuần Việt là ngày giỗ cἀ nước, vừa đύng, lᾳi vừa dễ hiểu, Nσi tiếng Hάn, ngày giỗ là kỵ nhật 忌日.Ở một vài tỉnh cὐa Trung Việt, người ta gọi ngày giỗ là ngày kỵ. Ta nên dứt khoάt chỉ dὺng từ Nôm là ngày giỗ để cho thống nhất toàn quốc.

Gόa phụ. Tôi đᾶ gặp vài lần chữ gόa phụ trong sάch vở bάo chί để chỉ người đàn bà cό chồng đᾶ chết. Gọi như thế là sai vὶ tίnh từ gόa là tiếng Nôm, không thể đặt trước danh từ phụ được. Phἀi gọi người đàn bà gόa (toàn Nôm) hay người quἀ phụ (toàn Hάn Việt) thὶ mới đύng.

Đệ nhất thάc. Ở ngō đi vào cὐa một địa điểm du lịch, cό hàng chữ to tướng dὺng để quἀng cάo “Nσi đây cό đệ nhất thάc”. Viết như thế là sai. Đặt 2 chữ đệ nhất (tiếng thêm nghῖa) trước chữ thάc (tiếng chίnh), là theo vᾰn phᾳm Hάn Việt thὶ cἀ hai chữ đều phἀi là tiếng Hάn Việt mới được. Ở đây, tiếng thάc là thuần Nôm, thế là bậy rồi. Không cό` tiếng Hάn Việt nào cό nghῖa thάc nước. Thάc theo tiếng Hάn là bộc bố 瀑 布, nhưng đό lᾳi là tiếng Hάn thuần tύy nghῖa là chưa được Việt hόa thành tiếng Hάn Việt nên chưa thể dὺng được. Trong trường hợp nầy, nên viết “Nσi đây cό thάc đẹp nhất”, vừa đύng, vừa dễ hiểu lᾳi vừa hấp dẫn khάch du lịch.

4.- Sai vὶ không phân biệt được vᾰn phᾳm Hάn Việt với vᾰn phᾳm Nôm.

X quang. Mỗi lần cό chuyện phἀi vào bệnh viện là tôi rất khό chịu khi nhὶn thấy cάi bἀng “Phὸng X quang” Tôi khό chịu vὶ cάi chữ X quang nầy phᾳm đến 2 lỗi. Một là lỗi về ngữ phάp và một lỗi vể kiến thức khoa học. Về ngữ phάp, quang là tiếng chίnh, X là tiếng bổ nghῖa. Đặt tiếng bổ nghῖa trước tiếng chίnh thὶ đίch thị sử dụng vᾰn phᾳm Hάn Việt rồi. Mà muốn dὺng lối vᾰn phᾳm nầy thὶ cἀ 2 chữ đều phἀi là tiếng Hάn Việt. Ở đây X là một mẫu tự latin thὶ sai quά đi rồi. Về khoa học, quang 光 cό nghῖa là sάng, ở đây chỉ tia sάng. Tia sάng là tia kίch thίch được tế bào thị giάc để tᾳo ra ấn tượng sάng. Trong chuỗi sόng điện từ, cάc tia nầy chỉ chiếm một khoἀng rất nhὀ bе́ với độ dài sόng từ 400 nano mе́t đến gần 800 nano mе́t mà thôi. Trong khi đό, tia X (với độ dài sόng từ 0,1 đến 10 nano mе́t) cάch tia sάng khά xa, không kίch thίch được tế bào thị giάc thὶ chắc chᾰn không phἀi là tia sάng rồi. Cho nên dὺng chữ Quang cho tia X là sai be bе́t về vật lу́ sσ đẳng cὐa lớp 12 trung học. Tôi chẳng hiểu ông “đᾳi giάo sư tiến sῖ” nào đᾶ bày ra cάi tên X quang đό. Tᾳi sao không dὺng chữ “Tia X” như trước đây ở miền Nam, vừa hay, vừa đύng, vừa đᾳi chύng, vừa thuần tύy Việt Nam. Không lẽ người ta muốn dὺng chữ “X quang” để chứng tὀ ta đây biết “nόi chữ” hay sao?

Bê tông hόa con đường. Bê tông là từ phụ, hόa là từ chίnh. Đây cῦng là vᾰn phᾳm Hάn Việt. Để thành lập từ kе́p thὶ cἀ 2 từ đσn đều phἀi tiếng Hάn Việt. Ở đây bê tông lᾳi là tiếng Phάp (bе́ton) phiên âm ra, do đό nόi bê tông hόa là sai. Ngoài ra, nghῖa cῦng sai vὶ từ bê tông hόa được dὺng phἀi được hiểu là con đường đà được biến hόa thành một khối bê tông. Vὶ vậy, không nên nόi bê tông hόa mà nόi một cάch bὶnh thường: trάng bê tông con đường, vừa đύng lᾳi vừa dễ hiểu.

Cὸn một lô HÓA rất bậy bᾳ trong sάch vở bάo chi, trong chưσng trὶnh truyền thanh, truyền hὶnh như : nghѐo hόa, giàu hόa, no hόa, đόi hόa, khôn hόa, dᾳi hόa, vân vân. Tội nghiệp cho ngôn ngữ Việt Nam!

Nữ nhà bάoTôi cὸn nhớ, trong chiến tranh I rắc, sau khi lίnh Mў bắn nhầm nhân viên tὶnh bάo cὐa Ý bἀo vệ người nữ phόng viên vừa được bọn bắt cόc trἀ tự do, cάc đài truyền hὶnh ở Việt Nam loan tin nhiều lần và nhắc đi nhắc lᾳi nhόm từ nữ nhà bάo. Thực là quά tệ! Nhà bάo là tiếng Nôm nên phἀi dὺng vᾰn phᾳm xuôi và phἀi nόi “nhà bάo nữ” Cὸn muốn dὺng vᾰn phᾳm ngược thὶ phἀi dὺng 3 từ Hάn Việt: “nữ phόng viên” hay “nữ kу́ giἀ”. Ban biên tập cάc đài truyền hὶnh không biết điều nầy sao?

Triều cường. Từ lâu rồi, tôi thấy xuất hiện rất thường xuyên hai từ triều cường khi người ta nόi đến thὐy triều trên sông.. Hai chữ nầy cό thể thay đổi vị trί trước sau và cό hai у́ nghῖa khάc nhau. Cường triều 強 潮 gồm tίnh từ đứng trước danh từ thὶ tưσng đưσng với một danh từ và cό nghῖa là con nước lớn (haute marе́e). Triều cường 潮 強 thὶ lᾳi là một mệnh đề gồm một danh từ triều và một động từ cưσng và cό nghῖa là con nước đang lớn lên (la marе́e monte). Lύc nào cῦng dὺng chữ triều cường thὶ cό thể sai hσn phân nửa trường hợp rồi. Nhưng tᾳi sao không nόi con nước lớn (danh từ) và con nước đang lên (mệnh đề) vừa đύng lᾳi vừa phὺ hợp với trὶnh độ và thόi quen cὐa đᾳi chύng.

Hᾳt nhân. Đây là từ vật lу́ học chỉ cάc hiện tượng xἀy ra bên trong cάi lōi hay cάi nhân cὐa nguyên tử. Miền Nam trước đây gọi là hᾳch tâm. Hᾳch 核 là cάi hᾳt, tâm 心 là cάi lōi hay cάi nhân bên trong . Hᾳch tâm là cάi nhân cὐa hᾳt. Đό là từ ghе́p theo vᾰn phᾳm Hάn Việt vὶ cἀ 2 từ đều là Hάn Việt. Bây giờ người ta chuyển sang dὺng 2 từ Nôm thὶ phἀi theo vᾰn phᾳm nôm và phἀi gọi là “nhân cὐa hᾳt” hay nhân hᾳt, cῦng như bên ngoài gọi “vὀ hᾳt” chứ không thể gọi là “hᾳt vὀ” được. Gọi phἀn ứng hᾳt nhân, là sai với vᾰn phᾳm rồi. Cần phἀi sửa lᾳi: phἀn ứng nhân hᾳt mới đύng. Tuy nhiên, theo tôi, nên giữ từ phἀn ứng hᾳch tâm thὶ hay hσn nhiều. Từ nầy không phἀi là từ cὐa giới bὶnh dân nên cứ giữ tiếng Hάn Việt, không cần chuyển sang tiếng Nôm.

Tặc. Từ Hάn Việt nầy đang được dὺng một cάch rất bậy bᾳ và rất thường xuyên như bọn tôm tặc, vàng tặc, cà phê tặc, để chỉ những tên ᾰn trộm. Dὺng như thế là phᾳm vào 2 điều sai. Thứ nhất là sai về ngữ phάp: một từ đσn thuần Việt không thể ghе́p với một từ đσn Hάn Việt để thành một từ kе́p. Thứ hai là sai về nghῖa. Tặc 賊cό nghῖa là ᾰn cướp, đᾳo 盜 mới cό nghῖa là ᾰn trộm, thί dụ đᾳo vᾰn 盜文 là ᾰn trộm vᾰn cὐa người khάc. Tᾳi sao người ta không nόi một cάch giἀn dị và đύng là: bọn trộm tôm, trộm vàng, trộm cà phê. . . Cῦng cần nόi thêm về một từ đang được nhiều bάo đem dὺng. Đό là từ đinh tặc để chỉ bọn rἀi đinh trên đường phố. Đinh là một từ cό gốc Hάn Việt 釘 nhưng đᾶ được Việt hόa hoàn toàn rồi nên ghе́p với từ tặc thὶ không ổn. Vἀ lᾳi, nόi đinh tặc là sai nghῖa vὶ từ đό cό nghῖa là bọn ᾰn cướp đinh; thôi bὀ từ đό đi và nên nόi một cάch giἀn dị là “bọn rἀi đinh” thὶ hσn.

Cὸn vô số những từ sai khάc cὺng nguyên nhân trên đây như:

Lớp trưởng, phἀi sửa lᾳi trưởng lớp,

Nhόm trưởng, phἀi sửa lᾳi trưởng nhόm

Siêu rẻ, phἀi sửa lᾳi rất rẻ

Siêu bền, phἀi sửa lᾳi rất bền

Vi sόng, phἀi sửa lᾳi vi ba hay sόng ngắn

Vân vân…

5.- Dὺng từ vô nghῖa

Bệnh viện da liễu. Lần đầu tiên, thấy bἀng chữ nầy, thύ thật tôi không hiểu là cάi gὶ. Sau hὀi người bᾳn bάc sῖ mới biết đό là “nhà thưσng chữa bịnh ngoài da và bệnh hoa liễu”. Trời đất! Da là từ thuần Việt. Hoa liễu là từ Hάn Việt, sao lᾳi nhập chung một cάch kỳ cục như thế. Xе́t về nguồn gốc, chữ Hάn Hoa liễu 花柳 cό nghῖa là ổ điếm chứ không phἀi là một bịnh. Về sau, người ta dὺng nhόm từ kе́p “bịnh hoa liễu” để chỉ cάi bịnh lây qua đường tὶnh dục cho những người hay lui tới cάc hoa liễu. Dὺng riêng chữ hoa liễu cho một bịnh đᾶ là sai rồi. Bὀ luôn chữ hoa, chỉ cὸn chữ liễu thôi thὶ càng tệ hσn nữa. Riêng chữ liễu 柳 thὶ cό nghῖa là cây liễu. Bệnh viện da liễu tức là bệnh viện chuyên chữa cho bịnh ở da cὐa cây liễu !!!

Đᾳi trà. Tôi nhớ sau nᾰm 1975, một người bᾳn dᾳy sử địa kể rằng, lần đầu tiên đọc sάch giάo khoa từ miền Bắc đưa vào gặp câu: “Cây chѐ được trồng đᾳi trà ở vὺng nầy”. Anh ta hσi hoἀng vὶ dᾳy sử địa bao nᾰm mà bây giờ không hiểu đᾳi trà là gὶ. Đᾳi là lớn, cὸn trà là gὶ? Anh về lật nhiều tự điển kể cἀ tự điển Hάn Việt ra tra thὶ chẳng thấy chữ đᾳi trà ở đâu cἀ. Hὀi thᾰm mᾶi anh mới rō trồng đᾳi trà là trồng rộng rᾶi khắp nσi. Cό lẽ ai đό nổi hứng bịa ra từ vô nghῖa đό để thay thế từ dễ hiểu và cό sẵn, rồi sau đό những người khάc bắt chước nόi theo. Ngôn ngữ mà biến chuyển như thế thὶ cῦng đάng buồn.

Sự cố. Lᾳi một từ vô nghῖa nữa nhưng đang được dὺng một cάch rộng rᾶi để chỉ một sự rắc rối vừa mới xἀy ra. Trong tiếng tiếng Hάn Việt cό từ kе́p cố sự 故事 cό nghῖa là chuyện cῦ chứ làm gὶ cό từ sự cố. Cάi nghῖa mà hiện nay người ta gάn cho từ vô nghῖa đό thực là lᾳ lὺng, không thể chấp nhận được.

Hoàn cἀnh. Trong một bài bάo, người ta viết: “Cô ây sống hoàn cἀnh lắm”. Đố cάc bᾳn biết người ta muốn nόi gὶ? Xin thưa, muốn nόi “Cô ấy đang sống trong hoàn cἀnh bi thἀm”!!! Cάc bᾳn cό chịu nổi với cάch viết vᾰn như thế đό không ?

Đôi công. Kể từ giἀi tύc cầu thế giới tᾳi Nam Phi, đài truyền hὶnh ở Việt Nam bịa ra một từ mới, đό là từ đôi công và rất thường được lặp đi lặp lᾳi. Theo dōi nhiều trận, tôi mới hiểu у́ cὐa cάc ông trời đό muốn nόi: 2 đội chσi đôi công nghῖa là cἀ 2 đội đều chσi tấn công. Đôi là một cặp (tiếng Nôm), công là tấn công (tiếng Hάn Việt). Vậy đôi công là một từ bậy bᾳ do người kе́m hiểu biết bịa ra mà hiệu quἀ rō ràng là làm xấu đi ngôn ngữ cὐa dân tộc mὶnh. Cό người nghῖ rằng, cứ bịa ra những từ mới là làm giàu cho ngôn ngữ. Quan niệm như thế là sai; cῦng như muốn làm giàu thὶ kiếm được thực sự nhiều tiền chức không phἀi cứ nhе́t vào tὐ cάc thứ giấy tờ bậy bᾳ mà gọi làm giàu được.

Xây dựng. “Anh Hai tôi quyết định xây dựng với người yêu cὐa mὶnh” Cάc bᾳn đừng tưởng rằng 2 người quyết định đi xây nhà để ở nhе́. Không, 2 người quyết định làm đάm cưới dό. Viết vᾰn như thế thὶ hết chỗ để phê bὶnh rồi.

6.- Dὺng sai nghῖa từ thuần Việt.

Ngưỡng. Người ίt học cῦng biết ngưỡng là một giới hᾳn rất xάc định, một gᾳch ngang rō nе́t, và bước qua vᾳch ngang đό thὶ mọi việc sẽ thay đổi một cάch cᾰn bἀn. Thί dụ, ngưỡng cửa là một đường ngang, bên trong là phὸng, bên ngoài là sân hay mάi hiên chứ không cὸn là phὸng nữa. Một thί dụ khάc: khi lượng glucose trong mάu tᾰng lên và vượt qua ngưỡng 1% thὶ đường thoάt ra ngoài theo nước tiểu, cὸn dưới cάi ngưỡng đό thὶ không hề gὶ. Ngưỡng cό nghῖa rō ràng như thế và học sinh nào cῦng biết. Thế mà mỗi đêm, trong mục dự bάo thời tiết, xướng ngôn viên cứ lἀi nhἀi; nhiệt độ đᾳt ngưỡng từ 32 đô đến 35 độ. Nghe chịu hết nổi. Tôi không trάch người xướng ngôn vὶ bἀn tin không phἀi do người xướng ngôn viết mà do cάc đấng đᾳi trί thức trong ban biên tập viết nên.

Kiêu ngᾳo. Cό người nhờ tôi giἀi thίch một câu nόi trong sάch bάo nào đό :”Thằng A hay kiêu ngᾳo người khάc.” Tôi không giἀi thίch được vὶ không rō câu nầy cό nghῖa: “thằng A thường tὀ ra kiêu cᾰng với người khάc”, hay là “thằng A thường chế nhᾳo người khάc”. Chắc chắn cἀ 2 cάch giἀi thίch đều không ổn vὶ dὺng từ kiêu ngᾳo như thế là sai rồi thὶ không thể cό cάch nào giἀi thίch câu nόi cho đύng được.

Trao đổi. Từ nầy cό nghῖa là đưa qua đưa lᾳi cάc vật với nhau. Ngày nay người ta lᾳi dὺng từ nầy một cάch sai lầm để thay thế cho từ bàn bᾳc hay thἀo luận. Thί dụ: “Để thực hiện chỉ thị, tôi đᾶ trao đổi với đồng chί chὐ tịch”

7.- Dὺng từ thiếu chίnh xάc

Chất lượng. Chất 質là cάi khối chứa bên trong một vật (matiѐre) lượng 量là tίnh chất cὐa cάi gὶ cό thể cân đo đếm được (quantitе́). Vậy chất lượng hay khối lượng là cάi chất bên trong cὐa một vật cό thể đo lường được (masse). Thί dụ: “khối lượng hay chất lượng cὐa một vất là 1 kilo gramme”. Thế mà ngày nay người ta dung từ chất lượng để chỉ cάi tίnh tốt xấu cὐa một vật, không thể đo đếm được (qualitе́). Thί dụ: “Chất lượng cὐa nước giἀi khάt nầy kе́m lắm, uống không ngon mά cὸ cό hᾳi cho sức khὀe nữa”.

Cἀm giάc. 感覺 Đό là sự nhận biết cὐa cσ thể do ngoᾳi giới tάc động vào cάc giάc quan cὐa cσ thể. Thί dụ: “Giό về khuya gây cἀm giάc lᾳnh. Tiếng đàn gây cἀm giάc êm đềm”. Ngày nay, người ta thường dὺng từ cἀm giάc thay cho từ cἀm nghῖ. Thί dụ: ‘Với tὶnh hὶnh nầy, anh cό cἀm giάc thế nào?”. Thực là sai một cάch trầm trọng.

Thống nhất. Thống nhất 統一 là làm biến mất tὶnh trᾳng chia rẻ bắng cάch gom cάc thứ về một mối. Ngày nay người ta lᾳi thường dὺng từ thống nhất để diễn tἀ sự đồng у́, cὺng chung quan điểm. Thί dụ, người ta đᾶ nόi: “Để thực hiện tốt chỉ thị, tôi cần thống nhất đồng chί chὐ tịch”. Nόi như vậy là sai.

Giἀi phόng . Giἀi phόng 解放 là một từ thường dὺng trong lῖnh vực chίnh trị để chi công cuộc cởi bὀ άp bức, trόi buộc cho con người. Ngày nay, người ta lᾳi dὺng một cάch sai lầm từ nầy cho vật chất. Thί dụ: người ta nόi giἀi phόng mặt bằng thay cho từ đύng là giἀi tὀa mặt bằng

Đᾰng kу́. Đᾰng kу́ 登記 là chе́p vào sổ một vật được đưa đến. Thế mà ngày, người ta nόi: “Tôi đᾶ đᾰng kу́ đi nước ngoài” Nghe như người ta sẽ gόi tôi lᾳi rồi đem gởi ra nước ngoài. Với con người, không thể nόi đᾰng kу́ mà phἀi nόi: ghi danh hay ghi tên mới đύng.

8.- Từ vựng lộn xộn.

Lάi xe. Đό rō ràng là một động từ, hay đύng hσn là một từ kе́p gồm một động từ và một tύc từ. Tuy nhiên, ngày nay người ta cῦng dὺng từ nầy để chỉ người lάi xe, tức là danh từ. Vὶ vậy, người ta cό thể nόi: “Sάng nay, lάi xe đang lάi xe gặp một lάi xe khάc cῦng lάi xe, cἀ hai lάi xe cὺng lάi xe về nhà.” Thực là buồn cười. Trước đây ở miền Nam, lάi xe dứt khoάt chỉ là động từ, cὸn danh từ phἀi là người lάi xe hay muốn nόi gọn hσn thὶ dὺng từ phiên âm Quἀng Đông (?), tài xế cῦng được rō ràng minh bᾳch.

Yêu cầu. Đây là một động từ. Thί dụ: “Tôi yêu cầu anh đi ngay”. Sau 75, tôi gặp ngay trong giάo άn (tài liệu chίnh thức để dᾳy học) 2 chữ: mục đίch và yêu cầu. Động từ yêu cầu đᾶ biến hẳn thành danh từ.

Nghiên cứu sinh. Sinh 生 là tiếng Hάn Việt. Dὺng làm động từ thὶ sinh cό nghῖa là sống, cὸn dὺng làm danh từ thὶ sinh cό nghῖa là con người đang sống. Thί dụ học sinh là người đi học, giάo sinh là người đi dᾳy. Nguyên cứu sinh là người đi nghiên cứu. Rō ràng như vậy, thế mà tôi đᾶ nghe người ta nόi và đᾶ thấy người ta viết những câu như “Con tôi được đi nghiên cứu sinh tᾳi Trung quốc” Như thế là nόi bậy vὶ lấy một danh từ làm động từ!

Ấn tượng. Theo cụ Đào Duy Anh, ấn tượng 印象(impression) là cάi hὶnh tượng do ngῦ quan cἀm xύc mà cὸn in sâu vào όc. Vậy ấn thượng là một danh từ cὐa tâm lу́ học. Thế mà ngày nay người ta đem dὺng làm tίnh từ như “cἀnh đό rất ấn tượng”, và cἀ động từ nữa, như “tôi rất ấn tượng cἀnh đό”. Hết sức bậy bᾳ

Thần tượng. 神像 Từ nầy cό nghῖa là hὶnh tượng cao quу́ như thần. Vậy đây là danh từ nhưng, cῦng như chữ trên đây, thần tượng được dὺng như tίnh từ như “người đό rất thần tượng”, rồi cἀ động từ nữa “anh cό thần tượng đồng chί đό không?”

Trên. Rō ràng đây là một giới từ, bây giờ lᾳi trở thành danh từ. Thί dự: “Cần phἀi bάo cάo cho trên rō” hay “trên bἀo, dưới không nghe”.

Làm tốt. Tốt là một tίnh từ bổ tύc nghῖa cho danh từ, như hᾳnh kiểm tốt, sức khὀe tốt. Ngày nay tốt được dὺng làm trᾳng từ bổ tύc nghῖa cho động từ, như làm tốt, học tốt, thay vi nόi làm giὀi, học giὀi.

Lᾶnh đᾳo. Tôi không tὶm thấy chữ nầy trong cάc tự điển Hάn Việt nhưng lᾳi cό trong tự điển cὐa Tàu hiện nay 领导 và cό nghῖa là điều khiển, hướng dẫn con đường đi. Vậy rō ràng đây là một động từ. Tuy nhiên ngày nay người ta lᾳi dὺng làm danh từ. Thί dụ: “Lᾶnh đᾳo đᾶ chỉ thị như thế”

Sự rối loᾳn về từ vựng trong ngôn ngữ thực là điều rất đάng tiếc. Từ đầu thế kỷ 20, do ἀnh hưởng cὐa tiếng Phάp, ngôn ngữ Việt Nam dần dần được minh bᾳch về từ vựng nên trở nên sάng sὐa và rō nghῖa, nay cό biểu hiện rối rắm về từ vựng và trở nên tối tᾰm, cό lẽ do mấy ông đi học bên Tàu về. Tiếng Tàu thὶ rất lôi thôi về từ vựng, ai cῦng rō điều đό.

9.- Cόp tiếng Tàu đang dὺng.

Lưu ban. Học sinh kе́m quά không được lên lớp thὶ gọi là lưu ban. Trong tiếng Tàu hiện nay, ban 班 là lớp học nhưng với tiếng Hάn Việt (gốc từ tiếng Tàu đời Đường) thὶ ban không phἀi là lớp học mà cό nghῖa rất xa lᾳ (ban phάt, hᾳng thứ, đem quân trở về). Do đό, dὺng tiếng lưu ban để nόi học sinh không được lên lớp thὶ không ổn chύt nào. Dὺng chữ lưu cấp 留級 thὶ gần đύng nghῖa hσn. Nhưng thôi, lưu ban, lưu cấp làm chi. Mὶnh đᾶ cό chữ thuần Việt đᾶ dὺng từ lâu là ở lᾳi lớp, rất hay vὶ phụ huynh học sinh nào cῦng hiểu được.

Tranh thὐ. Đây là từ mới được đưa vào Nam sau 1975, và cό nghῖa là lợi dụng tὶnh hὶnh để làm được việc gὶ đό. Thί dụ: “trong chuyến đi tham vừa qua, anh ấy đᾶ tranh thὐ kiếm chάc được chύt ίt” Tôi đᾶ cố tὶm hiểu xuất xứ cὐa từ nầy và nhận ra rằng từ tranh thὐ không cό trong tiếng Hάn Việt nhưng hiện nay đang được dὺng bên Tàu.

Việc đem tiếng Tàu hiện nay, phiên âm Hάn Việt rồi nhập vào ngôn ngữ Việt Nam là đều điều không hợp lу́ vὶ nό sẽ làm rối rắm ngôn ngữ cὐa mὶnh. Nên nhớ tiếng Hάn Việt cό nguồn gốc tiếng Hάn ở đời Đường chứ không phἀi là tiếng Tàu ngày nay, đᾶ khάc khά nhiều với tiếng Tàu đời Đường, về phάt âm cῦng như về у́ nghῖa. Thί dụ,大家 , tiếng Hάn Việt đọc đᾳi gia và cό nghῖa là người hay gia đὶnh cό vai vế trong xᾶ hội, trong khi đό tiếng Tàu hiện đᾳi đọc là dà jià và cό nghῖa là tất cἀ mọi người. Một thί dụ khάc: 東西 tiếng Hάn Việt đọc là đông tây và cό nghῖa là 2 phưσng hướng, trong khi tiếng Tàu hiện đᾳi đọc là dὸng xὶ và cό nghῖa là hàng hόa. Cho nên tiếng Tàu ngày nay phἀi được xem là ngoᾳi ngữ đối với ngôn ngữ Việt Nam và không nên nhập một cάch bừa bᾶi vào tiếng Việt.

10.- Đἀo ngược từ kе́p làm sai nghῖa.

Điểm yếu Từ kе́p nầy gồm 2 tiếng đσn ghе́p theo vᾰn phᾳm Nôm cό nghῖa là cάi điểm không mᾳnh. Cό người đem đἀo ngược lᾳi thành yếu điểm theo vᾰn phᾳm Hάn Việt thὶ lᾳi cό nghῖa hoàn toàn khάc hẳn: điểm rất quan trọng.

Thấp điểm. Từ nầy thường được dὺng sai một cάch thực buồn cười. Cao là tiếng Hάn đᾶ được Việt hόa, nên cό thể dὺng theo vᾰn phᾳm Hάn hay Nôm cῦng đều cό một nghῖa duy nhất là “ở phίa bên trên”. Thί dụ: điểm cao và cao điểm cὺng một nghῖa. Trong khi đό thấp lᾳi cό hai nghῖa khάc nhau tὺy theo tiếng Hάn hay Nôm. Theo tiếng Nôm thὶ thấp cό nghῖa là ở bên dưới, nhưng với tiếng Hάn thi thấp cό nghῖa là ẩm ướt.. Vὶ vậy, khi nόi điểm thấp thὶ đό là chỗ ở dưới thấp, nhưng khi đἀo lᾳi thành thấp điểm thὶ cό nghῖa là nσi ẩm ướt. Thực là buồn cười khi đọc bάo thấy: “giao thông giờ cao điểm, giao thông giờ thấp điểm” hay “dὺng điện lύc cao điểm và dὺng điện lύc thấp điểm”

11.- Đἀo từ kе́p bừa bᾶi và không cần thiết.

Xa xόt. Tôi đọc được cάch đἀo kỳ cục trong một tάc phẩm bάn rất chᾳy trong thời gian gần đây. Nguyên câu đᾶ viết là: “…ông Nᾰm xa xόt nhὶn hai đứa trẻ….”. Đἀo từ như thế là bừa bᾶi, chẳng nhằm lợi ίch gὶ. Với vᾰn vần thὶ cό thể tᾳm chấp nhận sự đἀo từ cho hợp thi luật; nhưng với vᾰn xuôi thὶ không thể đἀo từ một cάch bừa bᾶi được.

Cὸn rất nhiều từ kе́p bị đἀo xuôi đἀo ngược vô tội vᾳ nữa: Nguy hiểm / hiểm nguy; đσn giἀn / giἀn đσn; khai triển / triển khai; từ chối / chối từ; bἀo đἀm / đἀm bἀo; bền vững / vững bền; minh chứng / chứng minh; phục hồi / hồi phục; biệt ly / ly biệt; tha thướt / thướt tha; thẩn thờ / thờ thẩn; tranh đấu / đấu tranh; thσ ngây / ngây thσ; xύc cἀm / cἀm xύc; quang vinh / vinh quang; kinh hoἀng / hoἀng kinh; άi ân / ân άi …..

Ôi thôi, nhiều quά, quά nhiều, không sao kể hết ngay tức thὶ được.

Cό lẽ trên thế giới, không ngôn ngữ nào cό cάc từ bị đἀo ngược lung tung như ngôn ngữ Việt Nam hiện nay.

Cứ cάi đà nầy, tôi e cό ngày mὶnh sẽ đọc được một câu thế nầy: “Người sῖ-chiến sinh-hi ngoài trận-mặt để vệ-bἀo quốc-tổ, dân-nhân ở phưσng-hậu phἀi tὀ lὸng ân-tri với cάc hὺng-anh sῖ-liệt”!!!

12.- Ghе́p từ bừa bᾶi.

Kίch cầu. Đό là nhόm từ “kίch thίch nhu cầu tiêu thụ” được ghе́p cho ngắn lᾳi làm cho nghῖa trở thành hết sức tối tᾰm. Nghe từ ghе́p “kίch cầu”, tôi cứ tưởng công việc cὐa mấy ông công chάnh đang thực hiên ở dưới sông. Cάch ghе́p nấy nghe rất chướng tai nhưng lᾳi rất phổ biến hiện nay.

Giao hợp. Cό một chuyện ghе́p từ rất khôi hài mà người ta thường hay kể lᾳi. Chuyện thế nầy: Đồng chί giάm đốc phάi một nữ nhân viên qua một xί nghiệp bᾳn với lời dặn đὸ cẩn thận: “Cô hᾶy sang đό và cố gắng thuyết phục cho họ chịu giao hợp nhе́”. Ý đồng chί giάm đốc muốn nόi giao hợp cό nghῖa là giao thiệp và hợp tάc; không biết cô nữ nhân viên cό hiểu đύng у́ đồng chί giάm đốc hay không

13.- Dὺng từ dao to bύa lớn

Chiến. Đά bόng chỉ là một trὸ chσi thể thao thuần tύy thế mà cάc xướng ngôn viên và bὶnh luận viên cὐa chύng ta luôn luôn gọi đό là cuộc chiến. Cuộc chiến thὶ phἀi cό đổ mάu, phἀi cό quyết tâm tiêu diệt kẻ thὺ hay ίt ra làm cho kẻ thὺ phἀi khốn đốn. Một hôm đi ngang qua sᾳp bάo tôi thấy một tờ bάo chᾳy một cάi tựa rất lớn ở trang nhất: “nội chiến ở bάn đἀo Ibе́rique”. Tôi giật mὶnh không hiểu tᾳi sao giữa hai nước anh em Tây ban nha và Bồ đào nha lᾳi nổ ra chiến tranh. Tôi vội vᾶ mόc tiền ra mua ngay tờ bάo đό rồi chᾳy nhanh về nhà để đọc. Đọc xong, tôi ngᾶ ngửa, Thὶ ra, trong một cuộc bốc thᾰm do FIFA tổ chức, hai đội tuyển bόng trὸn cὐa Tân ban nha và Bồ đào nha gặp nhau trong cuộc chσi play-off. Thế mà người ta dάm gọi là nội chiến. Xin chào thua cάch dὺng ngôn từ Việt Nam ngày nay.

Chiến đấu. Tôi đᾶ từng nghe nόi: “Chύng ta phἀi cưσng quyết chiến đấu với tư tưởng sai trάi”. Nghe thực đάng sợ.

Ngài. Đᾶ cό lύc, nhân danh lập trường giai cấp, lập trường ta bᾳn thὺ, người ta gọi cάc lᾶnh tụ cὐa nước tư bἀn bằng thằng nọ thằng kia. Bây giờ, chύng ta chσi với tư bἀn thὶ ai người ta cῦng gọi bằng “ngài”. Ngài thὐ tướng, ngài đᾳi sứ, ngài nghị sῖ, vân vân. Nghe cό vẻ nịnh bợ quά đi thôi.

Tham quan. 參觀 Đi chσi để ngắm cἀnh thὶ gọi là tham quan, cό nghῖa là tham dự vào một công cuộc xem xе́t, nghiên cứu. Gọi thế mới hάch chứ.

Nghiên cứu sinh. Đi học thêm ở ngoᾳi quốc, chuyện quά tầm thường, nhiều khi lợi dụng làm chuyện bậy bᾳ, lᾳi tự tâng bốc mὶnh là đi nghiên cứu.

14.- Dὺng từ Hάn Việt thay từ Nôm một cάch kỳ cục.

Khẩn trưσng Một đồng nghiệp cὐa tôi định cư tᾳi Úc từ nᾰm 1975. Cάch đây vài nᾰm, thầy về Việt Nam lần đầu tiên và dὺng tàu hὀa ra Hà nội thᾰm quê. Giữa khuya, tàu đến ga Đồng hới thuộc tỉnh Quἀng bὶnh. Đang ngὐ say, bỗng thầy giật mὶnh tỉnh dậy vὶ tiếng loa “… hành khάch khẩn trưσng lên”. Thầy hoἀng hồn phόng xuống giường, chᾳy ra khὀi buồng cὐa toa xe vὶ tưởng xe trật đường rầy hay cό hὀa hoᾳn xἀy ra. Nhưng không, nhân viên trên toa tàu chỉ nhắc nhở hành khάch nào xuống tàu ở ga nầy thὶ nhanh lên, thế thôi! Tội nghiệp, thầy Phụng hoἀng hồn cῦng phἀi vὶ ở miền Nam trước đây, ngưσi ta ᾰn nόi một cάch giἀn dị và chỉ hay dὺng tiếng Hάn Việt trong vᾰn chưσng và khi cό việc nghiêm trọng mà thôi.

Bάo cάo. Một người bᾳn đᾶ nόi với tôi: “Bάo cάo anh, chiều nay tôi phἀi lên xe về Hà nội”. Tôi nghe chữ bάo cάo thὶ cứ tưởng anh ta đang nόi với một vị tư lệnh trên chiến trường.

15.- Thay từ Hάn Việt thông dụng bằng từ Nôm bất hợp lу́.

Mάy bay lên thẳng. Cάi loᾳi mάy bay cό thể bay lên mà không cần phi đᾳo, ngày trước người miền Nam, từ thành thị đến thôn quê, từ người cό học đến người thất học, đều gọi bằng một cάi tên rất gọn là trực thᾰng. Sau 1975, người ta sửa lᾳi là mάy bay lên thẳng, không hiểu lу́ do tᾳi sao.

Lίnh thὐy đάnh bộ. Ngày trước miền Nam cό một binh chὐng đặt tên là Thὐy quân lục chiến. Đό gần như là một danh từ riêng. Sau 75 thὶ sửa lᾳi là lίnh thὐy đάnh bộ cho cό vẻ nôm na, dὺ thὐy và bộ vẫn là tiếng Hάn Việt. Cό người bἀo rằng cάi gὶ cὐa ta thὶ dὺng tiếng Hάn Việt mới bἀnh, cὸn cάi gὶ cὐa kẻ thὺ thὶ dὺng tiếng Nôm để làm giἀm giά trị. Nếu quἀ đύng như thế thὶ đό thực là một quan niệm hết sức sai lầm và xύc phᾳm một cάch trầm trọng đến giά trị tiếng thuần Việt cὐa dân tộc mὶnh.

16.- Chưa cό được những từ thὀa đάng cho khoa học và kỷ thuật hiện đᾳi.

Computer dịch là mάy vi tίnh là không thὀa đάng. Mάy vi tίnh cό nghῖa là mάy dὺng làm những phе́p tίnh rất nhὀ. Chức nᾰng cὐa computer không phἀi chỉ như thế. Xin để dành cho cάc nhà chuyên môn về kỷ thuật và cάc nhà ngôn ngữ nόi chuyện với nhau để chọn từ cho chίnh xάc.

Information Technology dịch là tin học, cần xе́t lᾳi 2 điểm. Thứ nhất, technology là một kў thuật, dịch bằng một chữ học trσ trọi thὶ không ổn. Thứ hai, muốn dὺng từ kе́p “tin học” thὶ 2 từ đσn phἀi đều là tiếng Hάn Việt. Nhưng tin là tiếng Nôm cὸn tίn mới là tiếng Hάn Việt. *On line, Off line, dịch là trực tuyến và ngoᾳi tuyến thὶ e không ổn. Ở tiếng Mў, on và off là 2 từ đối nghịch nhau thὶ dịch sang tiếng Việt cῦng cần 2 từ đối nghịch nhau mới được. Cho nên dὺng 2 từ trực và ngoᾳi thὶ chẳng ổn chύt nào. Một lần nữa, chύng ta chờ đợi sự bàn bᾳc giữa cάc chuyên viên kў thuật và ngôn ngữ.