Kiều Bào, Việt Kiều, Việt Gian tại Mỹ: thông tin cần biết trước khi du lịch Việt Nam

Sau khi được gia đình cho biết, ông Michael Phương Minh Nguyễn, cư dân Orange, bị bắt trong lúc về Việt Nam, nhật báo Người Việt có liên lạc với tòa tổng lãnh sự Mỹ ở Sài Gòn, để tìm hiểu một số vấn đề liên quan đến công dân Mỹ, đặc biệt, họ nên làm gì trước khi đến Việt Nam, để có thể tránh bị rơi vào trường hợp như ông Michael.

Ông Michael về Việt Nam ngày 27 Tháng Sáu, bị bắt một cách vô cớ ở Đồng Nai ngày 7 Tháng Bảy, trên đường từ Đà Nẵng về Sài Gòn, theo gia đình cho biết.

Đến ngày 17 Tháng Bảy, phía công an Việt Nam mới báo cho tòa Đại Sứ Mỹ biết ông bị giam ở trại giam trên đường Phan Đăng Lưu, quận Bình Thạnh, Sài Gòn, và bị điều tra theo Điều 109, liên quan đến “các hoạt động chống chính quyền nhân dân.”

Và phải đến ngày 31 Tháng Bảy, ông Franc Shelton, thuộc tổng lãnh sự Mỹ, mới được vào gặp ông Michael, và sau đó ông Shelton mới báo cho bà Nguyễn Bảo Hiếu, vợ ông Michael, biết tin.

Gia đình ông Michael cũng cho biết, phía Việt Nam đã vi phạm thỏa thuận song phương, đó là, khi bắt một công dân Mỹ, họ phải báo cho đại diện ngoại giao Mỹ tại Việt Nam trong vòng 4 ngày (96 tiếng đồng hồ). 

Khi gọi điện thoại về nói chuyện với nhân viên tòa tổng lãnh sự Mỹ ở Sài Gòn, về chuyện ông Michael Phương Minh Nguyễn, nhân viên ở đây cho biết không thể nói chuyện qua điện thoại vì đây là vấn đề riêng tư của công dân Mỹ.

Họ yêu cầu phóng viên nhật báo Người Việt phải gởi câu hỏi vào mục “Inquiry” trong trang web của tòa tổng lãnh sự, và cơ quan này sẽ trả lời trong vòng một đến hai ngày.

Sau khi trình bày vắn tắt vụ ông Michael bị bắt, nhật báo Người Việt đặt những câu hỏi sau:

1-Tại sao phải mất tới 15 ngày, từ 17 đến 31 Tháng Bảy, nhân viên tòa tổng lãnh sự Mỹ mới vào gặp ông Michael trong trại giam, đưa ông ký tuyên bố miễn áp dụng Đạo Luật Riêng Tư 1974 (Privacy Act of 1974)?

2-Đạo Luật Riêng Tư 1974 là gì? Công dân Mỹ gốc Việt có nên biết đạo luật này trước khi đi Việt Nam không?

3-Tòa tổng lãnh sự Mỹ có nói cho phía Việt Nam biết là họ vi phạm thỏa thuận 96 tiếng đồng hồ không? Và phía Việt Nam có giải thích tại sao không?

4-Có đạo luật nào đòi hỏi nhân viên lãnh sự Mỹ phải gặp công dân Mỹ bị giam giữ trong khoảng thời gian nào, sau khi công dân này được phía Việt Nam báo cho biết là bị bắt giữ?

5-Công dân Mỹ có nên báo cho tòa đại sứ hoặc tổng lãnh sự Mỹ biết khi người đó đến Việt Nam, để nếu có chuyện gì xảy ra, cơ quan ngoại giao Mỹ có thể can thiệp kịp thời?

Hai ngày sau, hôm Thứ Năm, 9 Tháng Tám, bộ phận tiếp cận công chúng của tòa tổng lãnh sự email cho nhật báo Người Việt biết rằng: “Xin nhớ là Đạo Luật Riêng Tư 1974 giới hạn nhân viên lãnh sự nói với quý vị chuyện chúng tôi liên lạc với công dân Mỹ trên 18 tuổi như thế nào. Tòa tổng lãnh sự không thể đưa ra bất cứ thông tin nào về tình trạng của công dân Mỹ mà không có sự cho phép của họ, đồng ý miễn áp dụng Đạo Luật Riêng Tư. Không có sự cho phép này, chúng tôi chỉ có thể báo cho cá nhân này biết quan tâm của quý vị và đề nghị họ liên lạc trực tiếp với quý vị.”

Cũng trong ngày hôm đó, ông David C. Turnbull, quyền trưởng Phòng Văn Hóa và Thông Tin tòa tổng lãnh sự Mỹ, trả lời nhật báo Người Việt qua email như sau: “Liên quan đến các câu hỏi của quý vị, cơ quan thông tin lãnh sự ở Washington, DC là nơi tốt nhất có một giới chức trả lời cho quý vị. Tôi đã chuyển các câu hỏi của quý vị đến họ.”

Sau đó, bà Olivia Woods, thuộc phòng báo chí lãnh sự Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ, gởi cho nhật báo Người Việt một email, không trả lời cụ thể từng câu hỏi.

Bà chỉ trả lời chung chung như sau: “Về những vấn đề mà quý vị hỏi, xuất phát từ một giới chức Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ, chúng tôi biết có các báo cáo là một công Mỹ bị bắt ở Việt Nam. Khi được thông báo về chuyện bắt công dân Mỹ ở ngoại quốc, chúng tôi tìm cách xin phép gặp họ ngay, không chần chừ. Vì các vấn đề liên quan đến quyền riêng tư, chúng tôi không thể đưa ra thêm ý kiến.”

Bà cũng cho biết thêm, Bộ Ngoại Giao khuyến khích công dân Mỹ đi ra nước ngoài nên tham gia chương trình “Smart Traveler Enrollment Program” (STEP), tại trang web https://step.state.gov/, để có thể nhận thông tin quan trọng về những nơi họ đến, bao gồm thông báo kịp thời và cập nhật thông tin với “Travel Advisories.” 

STEP là gì?

Đây là một dịch vụ miễn phí cho phép công dân và cư dân Mỹ du lịch và sống ở ngoại quốc thông báo chuyến đi của họ cho tòa đại sứ hoặc tòa lãnh sự Mỹ gần nhất biết.

Các quyền lợi khi tham gia STEP bao gồm:

-Nhận thông tin quan trọng của tòa đại sứ về tình trạng an toàn tại quốc gia nơi quý vị đến, giúp quý vị có các quyết định được thông tin đầy đủ liên quan đến chuyến đi du lịch của quý vị.

-Giúp tòa Đại Sứ Mỹ liên lạc được với quý vị khi khẩn cấp, cho dù đó là thảm họa tự nhiên, bất ổn dân sự, hoặc gia đình khẩn cấp.

-Giúp gia đình và bạn bè liên lạc với quý vị khi có việc khẩn cấp. 

“Privacy Act of 1974”

“Không cơ quan nào có quyền tiết lộ bất cứ hồ sơ nào mà được bao gồm trong một hệ thống hồ sơ, với bất cứ phương tiện thông tin nào, tới bất cứ ai, hoặc tới một cơ quan nào, trừ khi có văn bản do cá nhân đó yêu cầu, hoặc viết trước, là đồng ý đưa thông tin có trong hồ sơ của người đó, cho người khác.” 

Nếu bị bắt…

Theo thông báo của cơ quan ngoại giao Mỹ tại Việt Nam, nếu bị bắt, quý vị nên yêu cầu nhà cầm quyền thông báo với tòa đại sứ ở Hà Nội hoặc tòa tổng lãnh sự ở Sài Gòn.

Nhân viên lãnh sự không thể đưa quý vị ra khỏi trại giam (khi đến một quốc gia khác, quý vị phải theo luật của họ).

Tuy nhiên, nhân viên lãnh sự có thể làm việc để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của quý vị và bảo đảm là quý vị không bị kỳ thị.

Nhân viên lãnh sự có thể cung cấp cho quý vị danh sách một số luật sư địa phương, đến thăm quý vị, thông báo tổng quát cho quý vị biết luật lệ địa phương, và liên lạc gia đình và bạn bè cho quý vị.

Nhân viên lãnh sự có thể chuyển tiền, thực phẩm, và quần áo, do gia đình và bạn bè chuyển đến cho quý vị.

Nhân viên lãnh sự có thể yêu cầu thay đổi tình trạng nếu quý vị bị giam giữ trong tình trạng dưới mức nhân đạo hoặc không vệ sinh. 

Mong đợi gì và khi nào mong đợi

Theo các cơ quan ngoại giao Mỹ tại Việt Nam, điều đầu tiên một công dân Mỹ bị bắt tại Việt Nam phải hiểu là hệ thống tư pháp Việt Nam, và ngay cả khái niệm về tư pháp, hoàn toàn khác hẳn với hệ thống hành chánh tư pháp của Hoa Kỳ.

Tòa đại sứ ở Hà Nội và tòa tổng lãnh sự ở Sài Gòn sẽ làm mọi cách có thể, để bảo đảm là khi một công dân Mỹ bị tố cáo vi phạm luật ở Việt Nam, họ phải được bào vệ và hưởng đầy đủ quyền lợi của một người bị tạm giam theo luật của Việt Nam, nhưng điều này không thể bảo đảm là có được bất cứ sự bảo vệ và bảo đảm nào giống như luật của Mỹ.

Luật của Mỹ rất coi trọng việc bảo vệ quyền của cá nhân.

Trong khi đó, hệ thống tư pháp hình sự của Việt Nam vẫn theo khuôn mẫu truyền thống của Khổng Giáo, và coi đây là mộ phương tiện để trừng phạt những trường hợp làm bất ổn xã hội, và “quyền” của con người chỉ được coi là thứ yếu trong một xã hội rộng lớn hơn.

Công dân Mỹ không nên mong đợi là sẽ bị tra tấn để lấy cung, hoặc bị xét xử mà không có luật sư đại diện.

Thay vào đó, công dân Mỹ nên mong đợi được đối xử theo luật mang tính thủ tục được xem xét một cách cẩn thận, và những gì xảy ra trong tiến trình xét xử sẽ được tòa đại sứ và/hoặc tòa tổng lãnh sự theo dõi.

Thủ tục pháp lý của Việt Nam có thể làm cho công dân Mỹ ngạc nhiên là không công bằng khi nghĩ rằng đáng lý nó phải xảy ra giống như hệ thống pháp lý của Mỹ, nhưng trên thực tế, những gì xảy ra là đúng theo những gì người Việt Nam mong đợi.

Nhân viên tòa đại sứ hoặc tòa tổng lãnh sự có thể bảo đảm được gặp công dân Mỹ bị giam và sẽ giúp họ hiểu tình trạng của họ một cách tốt nhất.

Tuy nhiên, nhân viên ngoại giao Mỹ không thể điều tra tội phạm, cung cấp cố vấn pháp lý, hoặc đại diện công dân Mỹ tại tòa, cũng như không thể làm thông ngôn hoặc thông dịch, hoặc trả các chi phí về pháp lý, y tế, cũng như các lệ phí khác cho công dân Hoa Kỳ.