Căn nhà của văn hào Hemingway ở Cuba

Những độc giả yêu mến nhà văn Hoa Kỳ Ernest Hemingway, Nobel văn chương năm 1954, có lẽ ít người biết rằng, một phần ba trong 62 năm cuộc đời mình, ông sống ở Cuba khoảng thời gian lâu nhất so với tất cả các nơi khác: 21 năm.

Từ đầu năm 1939, ông đã chuyển sang ở Cuba và năm sau, mua một ngôi nhà ở vùng quê có tên là Finca Vigia, cách thủ đô Havana chừng 10 dặm. Căn nhà nằm trong một trang trại rộng 13 mẫu xây vào năm 1886 trên một ngọn đồi, được mua với giá $12,500.

Chính từ ngôi nhà này, nhà văn đã viết những tác phẩm quan trọng trong sự nghiệp văn chương của mình như “The Old Man and The Sea” (Ông Già và Biển Cả), “For Whom The Bell Tolls” (Chuông Gọi Hồn Ai), “Across the River and Into the Trees” (Qua Sông và Vào Trong Rừng), “A Moveable Feast” (Hội Hè Miên Man), “Islands in the Stream” (Những Hòn Ðảo Giữa Hải Lưu) cùng rất nhiều truyện ngắn và tiểu luận khác.

Hemingway rất yêu mến Finca Vigia và qua đó, yêu mến đất nước Cuba. Khi đoạt giải Nobel văn chương, ông tuyên bố, “Tôi là người Cuba đầu tiên đoạt giải Nobel,” và không ngần ngại mang tặng tấm huy chương cho thánh địa mang tên thánh bổn mạng của đất nước Cuba, Virgen de Cobre. Có lẽ vì thế mà hiện nay, vẫn còn rất nhiều người Cuba không hề biết rằng, nhà văn đoạt giải Nobel này vốn là người Mỹ.

Sau khi Fidel Castro lật đổ chế độ độc tài Batista năm 1959 và tiến hành cuộc cách mạng Cộng Sản, Hemingway phải rời bỏ căn nhà, về định cư ở Idaho, Hoa Kỳ, vào Tháng Năm, 1960. Một thời gian ngắn sau vụ đổ bộ Vịnh Con Heo (Bay of Pigs invasion) do những người Cuba lưu vong chống Cộng thất bại Tháng Tư, 1961, và sau khi Hemingway dùng súng tự sát ở nhà riêng vào Tháng Bảy, 1961, Finca Vigia bị tịch thu.

Người vợ thứ tư của ông cưới vào năm 1945, bà Mary Welsh, thương lượng với chính quyền Cuba, mang đi được một số rất ít các vật dụng và tài liệu cá nhân cần thiết như tranh ảnh, sách vở, bản thảo,… còn tất cả đành phải để lại. Từ đó, tuy được xem là viện bảo tàng và được chính quyền mới cho bảo vệ cẩn mật, nhưng căn nhà trở thành một nơi bỏ hoang, hoàn toàn bị đóng kín, cấm vào, kể cả những người có phận sự canh gác. Dẫu vậy, đây là một địa điểm thu hút du khách khắp nơi trên thế giới. Khách tham quan đi vòng vòng bên ngoài, được phép nhìn qua cửa sổ, chỉ để thấy một vài chai, lọ và một bàn máy đánh chữ bám đầy bụi.

Mãi đến 40 năm sau.

Vào đầu năm 2002, nhờ sự vận động của những người yêu mến Hemingway, trong đó có Scott Berg là người viết tiểu sử của nhà văn, và với sự giúp đỡ của Jim McGovern – một dân biểu Dân Chủ thuộc tiểu bang Massachusetts từ lâu vẫn ủng hộ nối lại bang giao với chính phủ Cuba, cuối cùng chính phủ Cuba đồng ý cho các học giả Hoa Kỳ sử dụng các tài liệu ở đó với điều kiện: bản gốc phải được lưu giữ tại Cuba.

Thế là, ngôi nhà Finca Vigia được mở cửa cho những người thân và những nhà chuyên môn đến viếng, chấm dứt một thời gian dài bế tắc đã từng làm những nhà nghiên cứu văn học Hoa Kỳ vô cùng tức giận.

Sau một thời gian dài không ai chăm sóc, tất cả những gì còn lại trong căn nhà, nhất là ở tầng hầm, đều ẩm mốc, bẩn thỉu. Sách vở, giấy tờ bị mối mọt gặm, rách nát, bạc màu. Tuy vậy, theo những nhà chuyên môn, căn nhà vẫn là một kho tài liệu quý giá giúp tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Hemingway.

Nằm lẫn lộn giữa đủ thứ linh tinh chẳng hạn những cây súng trường đi săn và những đầu thú Phi Châu nhồi bông, người ta tìm thấy rải rác đây đó trong nhà ước chừng có đến 3,000 lá thư, 3,000 hình ảnh và 9,000 cuốn sách, trong đó rất nhiều cuốn có những ghi chú bên lề do Hemingway viết. Những ghi chú này, vốn chẳng có ý nghĩa gì đối với độc giả, nhưng đối với những nhà chuyên môn viết tiểu sử nhà văn thì chúng cung cấp một “nội soi cao cấp vào bộ óc sáng tạo” của Hemingway.

Theo họ, chỉ mới nhìn sơ qua một ít tài liệu, người ta tìm thấy ngay chúng sẽ giúp làm sáng tỏ hoạt động sáng tạo của Hemingway. Ðó là những đoạn viết thảo trên giấy, trên bìa sách, bản thảo đầu tiên của những tác phẩm chính, một tuyển tập thơ… Có cả bản sao kịch bản phim “The Old Man and The Sea” (Ông Già và Biển Cả) với những ghi chú của ông.

Một mảnh giấy vụn trên đó có ghi nhanh những mẩu đối thoại ghi lại từ hồi Thế Chiến thứ II định dùng trong câu chuyện, nhưng sau bỏ đi. Một đoạn “lời bạt” dùng cho truyện dài “For Whom The Bell Tolls” (Chuông Gọi Hồn Ai), sau bị bỏ.

Những bức ảnh chụp trong cuộc chiến tranh Tây Ban Nha. Hai mươi sáu bức thư của nữ bá tước trẻ người Ý Andriana Ivancich, người mà Hemingway mê say và dựng thành nhân vật chính trong tiểu thuyết “Across the River and Into the Trees” (Qua Sông và Vào Trong Rừng).

Lại còn có thư của nhà thơ Ezra Pound hay thư của người vợ cũ của ông, bà Martha Gellhorn, và danh sách những thức ăn cùng nhiều thứ linh tinh khác.

Trong một hồ sơ, người ta tìm thấy những bài báo đề cập đến tai nạn máy bay khiến nhà văn suýt chết năm 1954 ở Phi Châu và các bài điểm sách xuất bản năm 1925 do nhà văn cắt ra từ báo. Các tài liệu còn tiết lộ những chi tiết về cuộc sống cá nhân của Hemingway, chẳng hạn số đo trọng lượng và áp huyết được ghi trên bìa trong bản in của tác phẩm “Ðồi Gió Hú” (Wuthering Heights). Trong một đoạn độc thoại đề ngày 1 Tháng Sáu, 1953, ông khắc khoải lo âu với những cảm giác lẫn lộn về bà vợ thứ tư, Mary Welsh. Có những mảnh giấy ghi lại những dặn dò người giúp việc về việc sửa soạn cho ông những món ăn ông thích như thế nào. Một ghi chú khác dặn họ đừng làm phiền ông khi ông đang viết.

Theo Sandra Spanier, một học giả được chọn làm người biên tập lại các sưu tập mới thư từ của Hemingway, “Ðây là biên giới cuối cùng. Trước đây, chúng tôi chẳng biết gì nhiều về thời gian ông ở Cuba, chỉ biết rằng đó là một đoạn đời rất quan trọng.”

Người viết tiểu sử Hemingway Scott Berg nhận xét: “Tôi nghĩ là tôi đã đọc tất cả những tác phẩm viết về tiểu sử Hemingway, nhưng tôi chẳng bao giờ có cảm giác thỏa mãn cho đến khi tôi đến được căn nhà này và tận mắt thấy những tài liệu này. Ðó chính là những thứ mà chúng tôi thiếu về ông và những thứ đó đã làm cho ông ấy sống lại (…). Tìm thấy những chi tiết liên quan đến cuộc sống hàng ngày của những khuôn mặt quan trọng là những thứ mà các nhà viết tiểu sử danh nhân mơ ước.” Và theo ông, một trong những cái đáng kể nhất là những tài liệu liên quan đến mối xung đột giữa nhà văn và người vợ sau cùng, bà Mary Welsh.

Công việc quan trọng nhất sau khi đạt thỏa thuận với chính quyền Cuba năm 2002, theo các nhà chuyên môn, là bảo quản ngôi nhà và bảo quản tất cả các tài liệu còn lại. “Rockefeller Foundation” tặng ngay $75,000 và Dân Biểu McGovern quyên góp thêm $25,000 nữa dành cho công tác này.
Và từ đó, những người bảo trì Hoa Kỳ bắt đầu sửa chữa và bảo tồn những vật liệu, đồng thời, nội soi và chụp vi phim. Bản chính vẫn lưu giữ ở Cuba, nhưng các sưu tập điện tử sẽ cất giữ ở Hoa Kỳ tại thư viện J.F. Kennedy và viện bảo tàng Boston, nơi vốn đã là kho lưu trữ hồ sơ về Hemingway từ bao nhiêu năm nay. Bản liệt kê các tài liệu sẽ được đưa lên mạng Internet sau này.

Sau khi chính phủ Obama nới lỏng chính sách cấm vận đối với Cuba, và sau đó, thiết lập bang giao chính thức giữa hai nước, mới đây Finca Vigia Foundation đã gửi thêm bốn kiện hàng lớn chứa vật liệu xây dựng trị giá $900,000 sang Cuba để sửa chữa và tân trang ngôi nhà.

Ngôi nhà, bây giờ là viện bảo tàng Hemingway, mở cửa hàng tuần, kể cả Chúa Nhật, cho du khách đến thăm viếng.