Pay it forward, again!

Nhà tỷ phú trẻ tuổi Mark Zuckerberg, nhân dịp mừng đứa con đầu lòng,  vừa quyết định hiến tặng 99% chứng khoán Facebook của mình  cho việc từ thiện thông qua Chan Zuckerberg Initiative, với mục tiêu “phát huy tiềm năng của con người và cổ vũ bình đẳng cho tất cả mọi trẻ em thế hệ mai sau”.

Ai cũng biết là Zuckerberg rất giầu, anh hứa hẹn sẽ cho gần như toàn thể cổ phiếu, 99%, mà mình sở hữu trong công ty Facebook đã lập ra.

BBC cho biết Zuckerberg đã báo cho các nhà điều chình điều chỉnh  hoạt động công ty Mỹ biết toàn thể ngân khoản được hứa là $45 tỷ. Khởi đầu sẽ là $1 tỷ trong ba năm đầu. Sau đó chưa có quy định rõ về thời gian, tuy nhiên không thể nghi ngờ sẽ rộng rãi vì được hứa hẹn là 99% tổng số cổ phiếu của Facebook. Cũng theo BBC tiền hiến tặng cho hoạt động từ thiện ở Anh Quốc là $10.5 tỷ một năm.

Như vậy đây là một đóng góp rất lớn, tuy nhiên chưa có chi tiết rõ về tiến độ ngân khoản sẽ được đưa ra, có nghĩa là kế hoạch này còn cần qua thời gian chứ không phải tức khắc.

Trang mạng Common Dreams NewsCenter thường được gọi tắt là Common Dreams,  thuộc một tổ chức vô vụ lợi, nhận định rằng có một vấn đề căn bản không được đề cập trong thư ngỏ của cặp vợ chồng Mark Zuckerberg/Priscilla Chan. Đó là hai người không đưa tiền thẳng cho các tổ chức từ thiện mà cụ thể là chuyển dần vào Chan Zuckerberg Initiative, một công ty trách nhiệm hữu hạn (LLC) của họ.

Theo BBC, chuyển khoản qua một LLC thay vì đến tổ chức từ thiện là một phương cách khác thường, có lẽ vì mục đích kiểm soát. Qua LLC, Zuckerberg có thể nắm giữ quyền bỏ phiếu và phân phối các cổ phần anh ta đưa vào đó. Và khác với một tổ chức từ thiện hay quỹ tín thác từ thiện (charitable trust), LLC có thể chi tiêu cho bất cứ cái gì nó muốn – kể cả tư nhân, hay đầu tư có lãi. LLC có thể cho tiền các cơ quan từ thiện nhưng không bắt buộc phải làm thế. Hơn nữa tiền ở quỹ này còn có thể dùng trả cho các nhà vận động hậu trường (lobbyist) và ủng hộ những chính trị gia.
Zuckerberg không mất quyền kiểm soát công ty khi cho đi các chứng khoán như thế. Động thái này “không tác động đến quy chế của Mark với tư cách là cổ đông lớn nhất của Facebook trong một tương lai có thể thấy trước”. Facebook minh định như vậy trong lời giải thích trình bày dưới dạng Q&A, hỏi và trả lời. Theo Facebook: “Mark vẫn giữ quyết tâm với Facebook và sứ mạng của nó. Ông tiếp tục ở vai trò Chủ Tịch - Tổng Giám Đốc trong nhiều, nhiều năm nữa”. Facebook nói thêm “Trong quá khứ Mark và Priscilla đã đóng góp $1.6 tỷ cho công tác từ thiện.  Zuckerberg và bác sĩ Chan cũng cho tiền cho các công tác y tế, chẳng hạn đã cho bệnh viện đa khoa San Francisco $7.5 triệu

Tuy nhiên có những chỉ trích. Internet.org project của Zuckerberg có mục tiêu kết nối Internet cho hàng tỷ người chưa có truy cập, nhưng người ta cho rằng việc này chỉ nhắm mục đích gia tăng số người sử dụng Facebook, Instagram và WhatsApp. Một phần của số tiền $1.6 tỷ được cho các trường học, nhưng nhiều nhà hoạt đông cộng đồng, phụ huynh và công đoàn nói rằng hầu hết đến tay các chuyên viên tư vấn chứ không phải là giúp cho học sinh biết đọc.

Robert Wood, một cộng tác viên của tạp chí Forbes nói: “Sự hào phóng của Zurkerberg rất có hiệu quả về lãnh vực đóng thuế”. Ông nói: “Tại sao lại cho chứng khoán? Với chứng khoán, nhà mạnh thường quân được giảm thuế về việc từ thiện căn cứ trên trị giá thực của chứng khoán. Trị giá và giá căn bản là hai điều hoàn toàn khác nhau, có nghĩa là hưởng lợi về thuế rất lớn”.

Common Dreams nói thẳng rằng đây là một kế hoạch âm mưu trốn thuế. Bằng cơ cấu này Zuckerberg và Chan có khả năng chuyển quyền sở hữu của số chứng khoán khổng lồ Facebook mà không phải trả một xu tiền thuế lợi tức đầu tư (capital gain taxes) nào.

Các tỷ phú, từ Bill Gates đến Warren Buffett đều đặt tài sản khổng lồ của họ vào những tổ chức tư nhân và ngoài tầm can dự của công chúng. Zurkerberg cũng không đi khác con đường ấy. Chuck Collins thuộc Institue for Policy Studies nói rằng các người này bằng nhiều phương cách trốn tránh thuế mà không ai có thể kiểm soát được. Theo ông “Tài sản của Zurkerberg xây dựng trên đầu tư của công chúng trong ngành Internet, cơ sở hạ tầng, hệ thống giáo dục, hầu như tất cả đều bằng tiền của dân đóng thuế”.

Một báo cáo mới đây của Institue for Policy Studies cho biết toàn thể tài sản của 20 người giầu nhất nước Mỹ – trong đó có Zurkerberg – bằng phân nửa tổng số của phân nửa dân Mỹ nghèo. Không cấn nói, ai cũng hiểu điều ấy giúp họ có ảnh hưởng xã hội và chính trị rất quan trọng. David Maloney của tờ Guardian cho rằng chủ trương từ thiện và xóa nghèo đói của họ thật ra không thể dứt họ ra khỏi gốc rễ tư bản đế quốc, và những ảnh hưởng xâm nhập vào văn hóa thế giới đang mạnh hơn bao giờ hết. Theo Maloney: “Người giầu hãy còn rất có hiệu quả trong sự tạo lập tương lai mà họ muốn thấy”.

David Lee, bình luận viên BBC ở Silicon Valley, nhận định rằng, hành động của Zurkerberg/Chan chứng tỏ tham vọng nổi lên thành những nhân vật lớn trên chính trường toàn cầu. Những đóng góp lớn cho công tác từ thiện có thể giúp họ rất nhiều đối với cử tri, nhưng đồng thời không thể tránh khỏi thu hút nhiều chỉ trích phê phán.

(Trích Hà Tường Cát)