Sau 30 năm danh tính ‘Người thanh niên cản xe tăng’ ở Quảng trường Thiên An Môn vẫn còn là một bí ẩn

Chính phủ Trung Quốc đã cố gắng loại bỏ ký ức lịch sử ngày 4 tháng 6, 1989, kiểm duyệt hình ảnh ở Thiên An Môn và trừng phạt những người nhắc đến người ‘Người thanh niên cản xe tăng’.

Anh đã trở thành một biểu tượng toàn cầu về tự do và thánh đố, bất tử qua những bức ảnh, chương trình truyền hình, bích chương và áo phông.

‘Thanh niên cản xe tăng’ ở Quảng trường Thiên An Môn – Người mạnh dạn đứng cản  một đoàn xe tăng đang phóng đi trên một đại lộ ở Bắc Kinh – vẫn là một bí ẩn từ 30 năm nay.
Trong thời đại của sự điều tra trên mạng và sự giám sát gắt gao của giới truyền thông, việc các nhân vật lịch sử là kẻ vô danh gần như là không thể xẩy ra. Nhưng 30 năm sau, Tank Man vẫn là một câu chuyện khiến cho người đọc đam mê bền bỉ.

Bức ảnh Tank Man chụp ngày 5 tháng 6 năm 1989, ngay sau khi cuộc biểu tình của thanh niên sinh viên và dân chúng bị chính phủ dùng bạo lực càn quét khỏi Thiên An Môn.

Nhiều hình ảnh của cuộc đàn áp cho thấy đường phố Bắc Kinh chìm trong cuộc tàn sát và hỗn loạn, nhưng Tank Man – một con người cô đơn mặc áo sơ mi trắng, tay cầm hai túi đi chợ đứng trước những chiếc xe bọc thép – là tấm hình nổi bật.

Các nhiếp ảnh gia và người quay phim cho các hãng thông tấn nước ngoài chụp được tấm hình Tank Man từ ban công của một khách sạn gần đó, khi chiếc xe tăng cố gắng lái vòng quanh người thanh niên đứng cản đường. Hành động thách thức đó đã trở thành một trong những bức ảnh được biết đến nhiều nhất của thế kỷ 20.

Sự bí ẩn vẫn còn đã làm cho ‘Thanh niên cản xe tăng’ càng được biết đến nhiều hơn, cho phép mọi người phóng chiếu hy vọng và niềm tin của họ vào anh ta. Jennifer Hubbert, phó giáo sư tại Đại học Lewis và Clark, người đã viết về anh, nói,

“Bí ẩn của Tank Man càng làm sinh động sự hiện diện bền bỉ của anh ấy – cho phép người thanh niên ấy trở thành quy tắc cho rất nhiều giá trị và mong ước của phương Tây.”

Nhân viên và các cơ quan tuyên truyền của Trung Quốc đã từng dùng hình ảnh của Tank Man để biện hộ cho việc chính phủ càn quét cuộc biểu tình, cho rằng quân đội đã thể hiện sự kiềm chế bằng cách không giết chết anh ta.


Không bao giờ quên, không bao giờ bỏ cuộc


Nhưng gần đây hơn, chính phủ Trung Quốc đang cố gắng để loại bỏ ký ức lịch sử về Tank Man, kiểm duyệt hình ảnh của anh ta trên mạng và trừng phạt những người nhắc đến anh ta.

Một tòa án miền tây nam Trung Quốc đã kết án bốn người bán những chai rượu nhắc đến Tan Man bằng dòng chữ “Không bao giờ quên, không bao giờ bỏ cuộc”.

Do chiến dịch xóa bỏ lịch sử của chính phủ, nhiều người ở Trung Quốc, đặc biệt là giới trẻ, không nhận ra tấm ảnh chụp Tank Man ngày 5 thang 6, 1989.

Một cuộc khảo sát gần đây với 239 người dùng internet ở Trung Quốc do Rutger van der Hoeven, giảng viên tại Đại học Utrecht, Hòa Lan, thực hiện cho thấy 37% số người được hỏi cho biết họ nhận ra hình ảnh của Tank Man, so với mức trung bình 49% trên toàn thế giới. Trong một câu hỏi khác, khoảng một trong sáu người Trung Quốc nhận ra hậu cảnh của tấm hình là Quảng trường Thiên An Môn.

Bên ngoài Trung Quốc, Tank Man đã sống trong văn hóa đại chúng, là chủ đề của nhiều cuốn sách, phim tài liệu, chương trình truyền hình và triển lãm nghệ thuật.

“Chimerica”, một bộ phim truyền hình gần đây của Anh, với vai chính là một phóng viên ảnh người Mỹ bắt tay vào một nhiệm vụ tìm kiếm nhân vật bí ẩn ở Quảng trường Thiên An Môn năm 1989.

Công ty máy ảnh Leica Camera của Đức đã bị người dùng internet Trung Quốc chỉ trích sau khi họ phát hành một bộ phim quảng cáo vào mùa xuân này, tái tạo lại cảnh một nhiếp ảnh gia đang chụp những bức ảnh của Tank Man.

Tại Đài Loan, sự kiện Tank Man đã khiến người ta làm một cuộc trung bầy một tượng bơm hơi bên ngoài Đài Tưởng niệm Tưởng Giới Thạch ở Đài Bắc. Đó là một chiếc xe tăng màu xanh lá cây khổng lồ chĩa súng thẳng vào một người đàn ông mặc quần đen và áo sơ mi trắng.


Mối đe dọa vẫn tiếp tục


Tượng bơm hơi đó là một phần của một cuộc triển lãm có chủ đề “Trở lại Thiên An Môn: Ký ức như một hình thức kháng chiến” của Shake, một nghệ sĩ Đài Loan.

Trong một cuộc phỏng vấn, Shake, người nghệ sĩ một tên, nói rằng cô muốn tạo ra một hình ảnh “khổng lồ nhưng không đáng sợ”. Shake nói rằng tại Đài Loan, Tank Man không chỉ đại diện cho vụ thảm sát Thiên An Môn mà còn tiêu biểu cho mối đe dọa đang diễn ra — cuộc xâm lăng bằng quân sự của Bắc Kinh. Cô nói,

“Mọi người có thể nghĩ nếu họ sẽ có cùng sự can đảm để chống lại khi họ biếtt về câu chuyện của Tank Man.”

Số phận của Tank Man vẫn là một chủ đề tranh luận. Một số người tin rằng anh ta chắc chắn đã bị xử tử sau đó vì hành động thách thức của anh ta. Những người khác cho rằng anh ta có thể đã được cứu và có thể đã trốn thoát.

Cựu chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân (Jiang Zemin) trong một cuộc phỏng vấn với Barbara Walters vào năm 1990 cho rằng ‘Thanh niên cản xe tăng’ đã không bị giết.
Công an và chính quyền thành phố Bắc Kinh đã không trả lời ngay lập tức những yêu cầu cho biết danh tính và nơi ở của ‘Thanh niên cản xe tăng’ bí ẩn này.

Yang Jianli, một người đã tham dự biểu tình phản kháng tại Tiananmen, hiện là một người hoạt động cho nhân quyền tại Hoa Kỳ, đã gửi một bản kiến nghị lên Chủ tịch Trung Quốc.
Yang mô tả Tank Man là một “hành động thách thức cuối cùng mang tính biểu tượng, là phản kháng bi thảm cuối cùng” trong cuộc biểu tình ở Thiên An Môn. Yang nói,

“Chỉ có chính quyền Trung Quốc mới biết về số mệnh của anh ta. Chính phủ Trung Quốc có bổn phẩn phải nói lên sự thật không những chỉ về Tank Man, mà còn toàn bộ sự thật về cuộc đàn áp sắt máu tại Thiên An Môn [ngày 4 thang 6, 1989].”