Trung Quốc là số một -- Nguyễn-Xuân Nghĩa

Qua truyền thông, các biến cố kinh tế - hay bất cứ chuyện gì khác - thường đến với chúng ta dưới hai dạng.

Thứ nhất là phần mô tả sự việc, xin tạm dùng chữ thông dụng là “narrative,” để cho biết rằng có điều gì đó vừa mới xảy ra, ở tại đâu, vào lúc nào? Sau đấy mới là phần diễn giải về sự việc, như tại sao chuyện đó lại xảy ra, và nếu có thể thì giải thích thêm hậu quả gần xa, về không gian lẫn thời gian. Phần mô tả chính là tin tức, phần diễn giải thì gọi là phân tách với nội dung mang tính chất bình luận, dĩ nhiên là có thể chủ quan từ người diễn giải.

Tháng Ba vừa qua, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế IMF đưa ra dự đoán rằng sản lượng kinh tế Trung Quốc có thể vượt Hoa Kỳ để chiếm ngôi vị số một. Ðấy là tin tức được loan báo. Qua Tháng Năm, đến lượt Ngân Hàng Thế Giới cũng đưa ra dự đoán ấy. Khi đó, ngày 12 Tháng Năm, 2014, cột mục “Kinh Tế Cũng Là Chính Trị” này có nêu ra cách diễn giải, qua bài “Sức mạnh và sức mua của kinh tế Trung Quốc - Và sức nói láo của giới kinh tế quốc tế,” với nội dung trình bày cách đo đếm của các định chế tài chánh quốc tế.

Cách đo đếm ấy là dùng “tỷ giá mãi lực của đồng bạc,” hay sức mua đối chiếu của cùng một tờ đô la ở tại Mỹ và ở bên Tầu, thuật ngữ kinh tế gọi là “purchasing power parity,” viết tắt là PPP.

Lấy một thí dụ cụ thể cho dễ hiểu là người dân Tầu mà có 100 đô la tại Hoa Lục thì có sức mua cao hơn một người Mỹ có 100 đô la ở bên kia Thái Bình Dương, vì nếu mua một tô mì hoặc vào tiệm hớt tóc thì chỉ trả có chừng một phần năm cho cùng một sản phẩm hay dịch vụ này tại Mỹ.

Tuần qua, Quỹ Tiền Tệ IMF lại xác nhận Trung Quốc mới chiếm số một về sản lượng kinh tế. Dù Tổng Sản Lượng Một Năm tại Mỹ vẫn hơn Tầu đến 50% thì tổng số sản phẩm và dịch vụ do Trung Quốc sản xuất ra lại vừa cao hơn sản lượng Mỹ khi được điều chỉnh theo tỷ giá mãi lực.

Thời sự mô tả biến cố ấy như thế này: Tính đến hết Quý III (cuối Tháng Chín), sản lượng kinh tế của Hoa Kỳ được ước lượng là 17 ngàn 400 tỷ Mỹ kim. So với sản lượng cùng thời QIII của Trung Quốc là 10 ngàn 600 tỷ thì kinh tế Mỹ vẫn giàu hơn Tầu đến sáu ngàn 800 tỷ (6,800), là cao hơn tới 64%. Nhưng vì một đô la tại Hoa lục mua được nhiều hàng hơn tại Mỹ, cho nên IMF điều chỉnh bằng tỷ giá PPP, được ước lượng là 1.6667. Khi nhân với hệ số ước lượng ấy thì sản lượng thật của Trung Quốc tính đến ngày 30 Tháng Chín vừa qua đã lên tới 10,400 x 1.6667= 17 ngàn 667 tỷ Mỹ kim, tức là vượt con số 17 ngàn 400 tỷ của Mỹ. Boong!

Ðấy là phần tin tức được truyền thông mô tả làm nhiều người Mỹ giật mình, hoặc làm người Việt lo sợ trước sức mạnh của kinh tế Trung Quốc.

Nếu chịu khó phân tách tin này, thay vì lướt qua đề tựa (”IMF: Kinh tế Tầu vượt Mỹ thành số một thế giới”), ta có thể thấy ra một chữ then chốt là “ước lượng.”

Quỹ IMF và Ngân Hàng Thế Giới trước đó đã ước lượng hệ số điều chỉnh theo tỷ giá mãi lực của một đồng bạc ở hai nơi (giả dụ như 1.4, hay 1.5 hay 1.6) để nói về thời điểm vượt mặt. Con số ước lượng ấy được tính ra từ một giỏ hàng tiêu biểu của các hộ gia đình tại Hoa lục hay Hoa Kỳ, rồi còn châm thêm vài yếu tố gia giảm hay gia trọng khác cũng được ước lượng như lạm phát ở hai nơi.

Khi ấy, ai tò mò muốn tìm hiểu xa hơn đề tựa của bản tin thì có thể tự hỏi về những hàng hóa hay dịch vụ cấu thành cái giỏ hàng tiêu thụ tiêu biểu.

Dường như trong cùng một nước, cái giỏ hàng tiêu biểu của người dân tại Thượng Hải lại khác với giỏ hàng của một gia đình tại tỉnh Quý Châu mạt rệp. Cũng như dân New York có yêu cầu về tiêu thụ khác và giá cả với người dân Kansas.

Nói cho gần thì người Việt ta đều thấy Cali nhà đắt mà thức ăn rẻ, khác hẳn Texas. Cho nên một gia đình kiếm ra năm ngàn một tháng tại Westminster của quận Cam có thể tốn nhiều tiền cho ngôi nhà hơn một gia đình có lợi tức năm ngàn tại Houston trong quận Harris - và có cảm tượng là mình nghèo hơn dân Houston dù có ăn tô phở rẻ hơn.

Chuyện “ăn” và “ở” rất đơn giản ấy cho thấy cấu trúc khác nhau của “giỏ hàng tiêu biểu” và giá trị rất tương đối của việc ước lượng.

Chuyện ước lượng thứ hai là về sức tăng trưởng trong dài hạn. Ðã quen với đà tăng trưởng gần 10% của kinh tế Trung Quốc trong nhiều thập niên, IMF tiếp tục dùng con số ước lượng là 9% một năm trong năm năm tới để tin chắc rằng kinh tế Trung Quốc sẽ qua mặt Hoa Kỳ.

Nhưng cũng tuần này, định chế quốc tế ấy vừa điều chỉnh dự báo cập nhật về kinh tế toàn cầu là có giảm sút. Nói lại cho rõ, cứ sáu tháng một lần, các định chế quốc tế đều cập nhật ước lượng về kinh tế thế giới theo hướng bi quan hơn. Mới chỉ sáu tháng mà đã phải tính lại thì nói chi đến chuyện năm ba năm, khi lãnh đạo Bắc Kinh cố duy trì chỉ tiêu tăng trưởng là 7.8% một năm (thay vì 9%), và nếu được 7.4% thì đã mừng!

Thành thử, khi có loại tin thời sự như vậy, ta nên nhìn lại. Tính chất khôi hài bất ngờ là IMF công bố phúc trình ước lượng này khi Hồng Kông bốc khói, với hậu quả ra sao thì chưa ước lượng nổi!

Chuyện ấy dẫn ta đến một câu hỏi then chốt là vì sao thiên hạ vẫn cứ ước tính sức mạnh kinh tế của các nước bằng khí cụ đo lường là đồng đô la Mỹ, rồi mới gia trọng hay gia giảm theo sức mua thực tế? Vì đồng Mỹ kim vẫn giữ vị trí đầy khó chịu là ngoại tệ thanh toán phổ biến nhất. Cho nên khi Trung Quốc mua bán trên thị trường quốc tế thì chủ yếu vẫn phải thanh toán bằng tiền Mỹ theo mệnh giá, là hối suất chính thức, chứ không thể viện dẫn một tỷ giá PPP mơ hồ nào đó.

Trong tinh thần “lấy thịt đè người,” Trung Quốc có dân số đông nhất thế giới nên có thể nhân cái số đông ấy cho lợi tức trung bình, một con số cũng chỉ là ước lượng, để có sản lượng rất cao. Với một loại tỷ giá thực tế khác thì sức mạnh đó chỉ là chuyện ảo.

Lợi tức trung vị của một hộ gia đình tại Trung Quốc được tính là bốn ngàn đô la một năm so với 53 ngàn của Mỹ. Về thống kê, số “trung vị” (median) có tính chất tiêu biểu hơn “trung bình” (average) vì hàm nghĩa là có phân nửa cao hơn và phân nửa thấp hơn. Nếu so với sức kiếm tiền của một hộ gia đình, là nội lực thật của kinh tế, thì lợi tức đó chỉ là 7.5% của các hộ gia đình Mỹ.

Chưa kể tới các đầu máy kinh tế thật, như số doanh nghiệp tiêu biểu về sức sáng tạo hay số giải Nobel về kinh tế, thì Hoa Kỳ vẫn đang dẫn đầu và Trung Quốc thì còn nghèo và lạc hậu.

Khi đọc loại tin này, người trẻ tại Hoa Kỳ sẽ giật mình và gắng sức. Người cao niên đang hưởng lương hưu bằng đô la thì có thể nghĩ đến chuyện Non Bồng Nước Nhược: đem tiền đó vào Trung Quốc sống thì được hưởng bao lợi thế về tiền ăn xài, kể cả bảo hiểm sức khỏe, đấm bóp và sửa móng tay! Với điều kiện là bịt mũi về chuyện môi sinh hay vệ sinh hoặc an toàn thực phẩm, và không được biểu tình phản đối như tại Mỹ. Là những chuyện không có trong cách ước lượng tỷ giá PPP.

Trung Quốc quả là số một, trong một danh sách lộn ngược về mức sống và cách sống.